(...) Hoe minder mensen de natuur kennen, des te makkelijker kunnen ze zich van alles en nog wat inbeelden, (…) TIE, 58 In dit citaat koppelt Spinoza kennis van de natuur aan inbeelding, imaginatie. Het betreft een omgekeerde evenredigheid. Hoe meer van het eerste, hoe minder van het tweede en omgekeerd. Kennis van de natuur: hiermee bedoelt Spinoza vooreerst kennis omtrent de werking van de natuur. Dat betekent dat mensen niet alleen onvoldoende weten dat de natuur functioneert volgens eeuwige, onveranderlijke natuurwetten, maar bovendien ook geen weet hebben van de onderliggende causaliteit ervan. Mensen die er niets of niet genoeg vanaf weten, begrijpen de natuur (in de brede betekenis van het woord ) rondom zich niet en leven in verbeelding. Schijnvertoning Spinoza deelt ons hier een oude wijsheid mee: wie de natuur onvoldoende kent, die zal zich van alles en nog wat inbeelden. Dat is de reden waarom mensen in een ver verleden natuurkrachten die ze niet begrepen 'verbeeld' hebben tot goden. Dat sluit meteen ook in dat verbeelding mensen van de werkelijkheid verwijdert, zodat ze al te vaak inadequaat (unangemessen) reageren en daardoor ook vervreemden van zichzelf. Wie de natuur beter leert kennen, kan dingen en gebeurtenissen in de diepte begrijpen en daarom zijn denken en handelen nauwkeuriger op elkaar afstemmen. Wie zijn blik even naar binnen richt, zal deze wijsheid kunnen verifiëren. Iedereen herinnert zich wel situaties waarin we geconfronteerd werden met houdingen en/of gebeurtenissen, enkelvoudige of complexe, die zintuiglijk verwerkt worden zonder reflectie, zodat er verkeerde reacties op volgen. Wat zich aan ons voordoet (in de natuur) is niet meer dan een schijnvertoning als de diepere betekenis ervan niet wordt begrepen. Wie wil kennen en begrijpen, gunt zich de tijd om de ratio, zijn verstand, aan het werk te zetten zodat de mechaniek die achter de gebeurtenissen schuilt, ontrafeld wordt. Reflexief leven impliceert ruimte scheppen voor het verstand en het terugdringen van de fantasie. Wie dat doet, bewijst zichzelf een dienst, want zijn greep op de natuur wordt er meteen steviger op en hij verovert zodoende ook een stuk vrijheid. Tot slot Spinoza wordt gewoonlijk bestempeld als een rationalist, een filosoof die de menselijke ratio boven alles stelt en dit werktuig gebruikt om mens en wereld te ontcijferen. Dat klopt natuurlijk. Maar… we haasten ons eraan toe te voegen dat geen enkele rationalist zo verknocht is aan het verstand, dat hij geen ruimte laat voor andere ken-tools. Dat geldt ook, in zeer belangrijke mate zelfs, voor Spinoza: hij bouwt op rationele wijze een filosofie uit, waarin het verstand, de ratio, onderbouwd wordt door ervaring en aangevuld door irrationele intuitie. 1 Ervaring Toen de ervaring mij geleerd had, …(TIE,1) Postquam me Experientia docuit … (TIE,1) Dit citaat komt uit een geschrift (1), zeer waarschijnlijk zijn eersteling, waarvan de eerste zin al verwijst naar de ervaring. Naar een specifieke soort ervaring. Ervaring is immers een woord dat meerdere betekenissen draagt. In de meest gebruikelijke heeft het betrekking op wat iemand in het dagelijkse leven zoal overkomen is, wat men heeft meegemaakt. Zo wordt ervaring een kenniskapitaal dat, voor wie er goed mee omspringt, levenslang rente oplevert. Spinoza verwijst in voornoemd citaat naar deze soort ervaring: het was, als we hem mogen geloven, voor hem de motor om filosofisch aan de slag te gaan en het roer in zijn leven radicaal om te werpen. In de filosofische betekenis van het woord verwijst ‘ervaring’ naar kennis die door zintuiglijke ervaring wordt verworven. Een kenbron waaruit het best met voorzichtigheid geput wordt. 2 Intuïtie Rationalist Spinoza zet in zijn kenleer de rede, het verstand, slechts op de tweede plaats, na de verbeelding. De derde en hoogste kenwijze is de intuïtie. Wat de rede niet kan, vermag de scientia intuitiva, de intuïtie, namelijk doordringen tot de diepere kern van al het zijnde en het ultieme zijn, de bestaansgrond waarin alles rust, de Substantie, God of de Natuur (Deus sive Natura.) ____ (1) Tractatus de intellectus emendatione, (TIE). Gewoonlijk vertaald als ’Traktaat (of verhandeling) over de verbetering van het verstand’. Zie ook op deze website mijn vertaling van de TIE in de categorie De emendering van het verstand. Opmerkingen zijn gesloten.
|
AuteurWilly Schuermans (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft. Willem Meijer (1903) SKL (Spinoza kring Lier)
Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677) Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.
Categorieën
Alles
Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
[email protected] Mijn andere sites! |