<< pagina 10
|
… smaad en zo meer, met liefde of edelmoedigheid te vergelden.
Hij zegt daarnaast, voor zover het dit laatste betreft, dat uit de bepalingen die hij van liefde en verstand gegeven heeft, degenen die de haat door liefde trachten te overwinnen met vrolijkheid en veiligheid strijden, dat zij op die wijze makkelijk vele mensen als één enkele kunnen weerstaan en al naar het geval daartoe zeer weinig nodig hebben; en ten slotte dat degenen die zij voor zich winnen, blij vertrekken, niet uit gebrek, maar door vermeerdering van krachten. Voorts spreekt hij over het onderscheid tussen een mens die alleen door hartstocht en waan geleid wordt, en een ander die zich door de rede laat leiden. Hij zegt dat de eerste, of hij dat nu wil of niet, datgene doet waar hij het minst van afweet; maar dat de laatste aan niemand dan zichzelf onderworpen is en alleen die dingen doet, waarvan hij weet dat ze het belangrijkste zijn in het leven en die hij daarom het meest begeert. Daarom noemt hij de eerste een slaaf, de laatste vrij. Verder toont hij van zulke vrije mensen andere dingen aan: dat hun deugd even groot is in het mijden van gevaren als in het overwinnen ervan; dat zij alleen maar dankbaar voor elkaar zijn; dat zij nooit bedrog plegen, maar getrouw handelen. dat ze meer vrij zijn in een Staat, waarin men … |
pagina 12 >>
|
§1 Toelichting
(...) met vrolijkheit en veiligheit strijden (...): zij strijden met vrolijkheid omdat de eigen conatus wordt versterkt wat blijdschap genereert, en zij strijden met veiligheid omdat hun respons geen gevaar insluit voor de integriteit van de eigen persoon.
(...) en d’onderstant van ‘t geval...): al naargelang het geval
(...) de genen, die zij verwinnen, blijdelijk wijken (...): haat met liefde tegemoet treden, is een krachtig en werkzaam antidoot tegen haat:
In margine wordt in § 1 van deze bladzijde verwezen naar het bijvoegsels van stelling E4: 46 en 66:
St. 46: BYVOEGSEL. De geen, die 't ongelijk met onderlinge haat wil wreken, leeft warelijk in elende. Maar in tegendeel, de geen, die poogt de haat door liefde te verwinnen, strijd met vrolijkheit en veiligheit, wederstaat zo lichtelijk enige menschen als veel, en heeft d’onderstant van 't geval zeer weinig van noden, en de genen, die hy verwint, wijken blijdelijk, niet uit gebrek, maar door vermeerdering van krachten. Alle welke dingen zo klarelijk uit de Bepalingen van liefde en verstant alleen volgen, dat het niet nodig is de zelfden bezonderlijk te betogen. (NS, blz.228)
St. 66: BYVOEGSEL. Indien wy dan deze dingen met de genen, die wy in dit deel, tot aan d'achtiende Voorstelling, van de krachten der hartstochten getoont hebben, vergelijken, zo zullen wy lichtelijk zien wat onderscheit dat er tusschen een mensch is, die alleenlijk van hartstocht, of waan geleid word, en een ander, die de reden tot zijn geleide heeft. Want d'eerste, 't zy hy wil of niet, doet het geen, daar af hy meest onkundig is, maar de leste is niemant, dan zich zelf, onder worpen, en doet alleenlijk die de welken hy der voornaamsten in 't leven kent te wezen, en die hy dieshalven meest begeert; om 't welk ik ook d'eerste een slaaf, en de leste vry noem; van welks vernuft en 'regel van leven ik noch iets zal aantekenen. (NS blz. 245)
(...) met vrolijkheit en veiligheit strijden (...): zij strijden met vrolijkheid omdat de eigen conatus wordt versterkt wat blijdschap genereert, en zij strijden met veiligheid omdat hun respons geen gevaar insluit voor de integriteit van de eigen persoon.
(...) en d’onderstant van ‘t geval...): al naargelang het geval
(...) de genen, die zij verwinnen, blijdelijk wijken (...): haat met liefde tegemoet treden, is een krachtig en werkzaam antidoot tegen haat:
- het kan gebruikt worden tegen haat van één individu of tegen haat die uitgaat van een groep;
- het levert winst op (meer blijdschap, dus meer conatuskracht) voor diegene die het gebruikt;
- het bevordert sociale cohesie en daardoor ook maatschappelijke eendracht.
In margine wordt in § 1 van deze bladzijde verwezen naar het bijvoegsels van stelling E4: 46 en 66:
St. 46: BYVOEGSEL. De geen, die 't ongelijk met onderlinge haat wil wreken, leeft warelijk in elende. Maar in tegendeel, de geen, die poogt de haat door liefde te verwinnen, strijd met vrolijkheit en veiligheit, wederstaat zo lichtelijk enige menschen als veel, en heeft d’onderstant van 't geval zeer weinig van noden, en de genen, die hy verwint, wijken blijdelijk, niet uit gebrek, maar door vermeerdering van krachten. Alle welke dingen zo klarelijk uit de Bepalingen van liefde en verstant alleen volgen, dat het niet nodig is de zelfden bezonderlijk te betogen. (NS, blz.228)
St. 66: BYVOEGSEL. Indien wy dan deze dingen met de genen, die wy in dit deel, tot aan d'achtiende Voorstelling, van de krachten der hartstochten getoont hebben, vergelijken, zo zullen wy lichtelijk zien wat onderscheit dat er tusschen een mensch is, die alleenlijk van hartstocht, of waan geleid word, en een ander, die de reden tot zijn geleide heeft. Want d'eerste, 't zy hy wil of niet, doet het geen, daar af hy meest onkundig is, maar de leste is niemant, dan zich zelf, onder worpen, en doet alleenlijk die de welken hy der voornaamsten in 't leven kent te wezen, en die hy dieshalven meest begeert; om 't welk ik ook d'eerste een slaaf, en de leste vry noem; van welks vernuft en 'regel van leven ik noch iets zal aantekenen. (NS blz. 245)
§2 Toelichting
(...) die de haat door liefde pogen te verwinnen (...): de krijgsman op het slagveld gaat het gevaar onverschrokken tegemoet en bestrijdt het. Zo toont hij mannenmoed (virtus). In een gepacificeerde samenleving is het ontwijken van gevaar ook een deugd:
Dat zy nooit door bedroch, maar getrouwelijk handelen: in intermenselijke verhoudingen geldt het principe van de goede trouw. Dit principe is een fundament van:
- goede sociale relaties en van verstandhouding tussen burgers,
- de rechtsorde: pacta sunt servanda (overeenkomsten dienen gehonoreerd). Deze Romeinsrechtelijke regel is in de samenleving de basis van het economisch verkeer.
Dit Romeinse rechtsadagium geldt voor Spinoza niet in het internationaal recht. Staten kunnen verdragen verbreken, zo betoogt hij in zijn Politiek Traktaat, wanneer blijkt dat die in strijd zijn met staatsbelangen. Hij praat hier Machiavelli na, die voor het eerst het principe van de ‘raison d’état’ formuleerde en daarmee behoorlijk schandaal verwekte, hoewel hij niets anders deed dan een principe formuleren dat, in zijn dagen evengoed als vandaag, gebruikelijk is in internationale betrekkingen.
In margine van § 2 van deze bladzijde wordt verwezen naar stelling E4: 69, 71, 72, 73:
NEGENENZESTIGT VOORSTELLING. De deucht van een vry mensch word even groot in de geva- relijkheden te mijden, als in hen te verwinnen gezien. (NS, blz. 246)
EENENZEVENTIGSTE VOORSTELLING. De vrije menschen alleen zijn dankbaar tegen malkander.(NS, blz. 248)
TWEEENZEVENTIGSTE VOORSTELLING. Een vry mensch handelt nooit door bedroch, maar getrouwelijk. (NS, blz. 249)
DRIEENZEVENTIGSTE VOORSTELLING. Een mensch, die door reden geleid word, is meer vry in een Staat, daarin men naar 't gemeen besluit leeft, dan in d' eensaamheit, daar hy zich zelf alleen gehoorzaamt.
(...) die de haat door liefde pogen te verwinnen (...): de krijgsman op het slagveld gaat het gevaar onverschrokken tegemoet en bestrijdt het. Zo toont hij mannenmoed (virtus). In een gepacificeerde samenleving is het ontwijken van gevaar ook een deugd:
- op individueel vlak bevordert het de eigen veiligheid.
- op maatschappelijk vlak draagt het bij tot het behoud van de maatschappelijke vrede.
Dat zy nooit door bedroch, maar getrouwelijk handelen: in intermenselijke verhoudingen geldt het principe van de goede trouw. Dit principe is een fundament van:
- goede sociale relaties en van verstandhouding tussen burgers,
- de rechtsorde: pacta sunt servanda (overeenkomsten dienen gehonoreerd). Deze Romeinsrechtelijke regel is in de samenleving de basis van het economisch verkeer.
Dit Romeinse rechtsadagium geldt voor Spinoza niet in het internationaal recht. Staten kunnen verdragen verbreken, zo betoogt hij in zijn Politiek Traktaat, wanneer blijkt dat die in strijd zijn met staatsbelangen. Hij praat hier Machiavelli na, die voor het eerst het principe van de ‘raison d’état’ formuleerde en daarmee behoorlijk schandaal verwekte, hoewel hij niets anders deed dan een principe formuleren dat, in zijn dagen evengoed als vandaag, gebruikelijk is in internationale betrekkingen.
In margine van § 2 van deze bladzijde wordt verwezen naar stelling E4: 69, 71, 72, 73:
NEGENENZESTIGT VOORSTELLING. De deucht van een vry mensch word even groot in de geva- relijkheden te mijden, als in hen te verwinnen gezien. (NS, blz. 246)
EENENZEVENTIGSTE VOORSTELLING. De vrije menschen alleen zijn dankbaar tegen malkander.(NS, blz. 248)
TWEEENZEVENTIGSTE VOORSTELLING. Een vry mensch handelt nooit door bedroch, maar getrouwelijk. (NS, blz. 249)
DRIEENZEVENTIGSTE VOORSTELLING. Een mensch, die door reden geleid word, is meer vry in een Staat, daarin men naar 't gemeen besluit leeft, dan in d' eensaamheit, daar hy zich zelf alleen gehoorzaamt.
Voor toelichting bij deze stellingen verwijzen we naar de knop Geschriften, E, Stellingen deel 4
<< pagina 10
|
Titelpagina
|
pagina 12 >>
|
