<< pagina 2
|
… geleerdheid en zijn groot verstand bij vele lieden grote bekendheid verworven, wat duidelijk blijkt uit de brieven die aan hem geschreven werden en door hem werden beantwoord.
Het merendeel van zijn tijd besteedde hij aan de navorsing van de natuur der dingen en aan het op orde stellen van wat hij had ontdekt, en om die inzichten met anderen te delen. Ontspanning, om de geest te verfrissen, nam hij zelden. Zijn brandende ijver om de waarheid te achterhalen, is zo buitenmate groot geweest dat hij, volgens getuigenis van zijn medebewoners, soms drie maanden lang niet buitenshuis is geweest. Om bezig te kunnen zijn met wat hij echt begeerde en daarin vooruitgang te maken, heeft hij zelfs geweigerd het ambt aan te nemen van professor of hoogleraar aan de Academie of de Hogeschool van Heidelberg, hem aangeboden door de doorluchtige en hooggeboren keurvorst en Paltsgraaf, zoals we kunnen lezen in zijn drie- en vierenvijftigste brief. Uit die drang naar waarheid en zijn grote naarstigheid bij zijn onderzoek, zijn in de loop der jaren volgende werken ontstaan: het eerste en tweede boek van Renatus Descartes’ Beginselen der Wijsbegeerte, volgens een meetkundige methode gerangschikt en betoogd; zo ook zijn Bovennatuurkundige Gedachten, en onlangs nog zijn Tractatus Theologico-Politicus of Godgeleerde Staatkundige Verhandeling, waarin zeer veel diepzinnige en opmerkelijke dingen, die de Godgeleerdheid en de Heilige … |
pagina 4 >>
|
§ 1-2 Toelichting
(...) om het zelfde aan andere mensen deelachtig te maken (...): Lodewijk Meyer die het voorwoord schreef voor de Opera Posthuma, vertaalde deze woorden als ‘& amicis communicandis’ wat zoveel betekent als ‘en om dit mede te delen aan vrienden’. De bedoeling van Spinoza om zijn inzichten met zoveel mogelijk andere mensen te delen om zijn geluk te vergroten…, zoals hij in het Traktaat tot verbetering van het verstand (TIE) zelf beweert, zal in de praktijk niet veel meer geweest zijn dan wat Meyer ons voorhoudt: denk aan Spinoza’s zegelspreuk: Voorzichtig! (Caute).
(…) volgens de getuigenis der gener, daar hy bywoonde (...): Spinoza overleed op 21 februari 1677. Hij woonde toen aan de Paviljoensgracht in Den Haag, in het huis van de familie Van der Spijck, een Lutheraans gezin.
(…) d’ Akademie, of hoge School te Heidelberg (...): huidige Ruprecht-Karlsuniversiteit, de oudste universiteit van Duitsland (nu +30.000 studenten). In 1385 verleende Paus Urbanus VI het mooie Heidelberg aan de Neckar het recht om een universiteit op te richten. Graaf Ruprecht I van de Palts deed dat dan ook in 1386.
(…) hooggebore Keurvorst en Paltsgraaf (...): sedert de 13de eeuw waren er in het Heilig Roomse Rijk (H.R.R.) keurvorsten. Die kozen tot aan de opheffing van het H.R.R. (in 1804) de Roomskoning en Keizer van het H.R.R. De Gouden Bul van 1356 bevestigde dit kiescollege. Eerst waren er zeven, vanaf1648 acht. De paltsgraaf genoot het recht de verkozen keizer te vervangen. Dat gaf hem een bijzonder prestige in het kiescollege. De paltsgraaf waarvan sprake was Karel I Lodewijk van de Palts (1617-1680). Hij was de achtste keurvorst en broer van Elisabeth van de Palts, die met Descartes correspondeerde.
(…) de drie-en vierenvijftigste Brief (...): het betreft de nummering die gevolgd wordt in de NS. In de moderne edities van de briefwisseling betreft het brief 47 en 48.
In paragraaf 1 vermeldt Jelles twee gebeurtenissen die de studie-ernst en het prestige van Spinoza moeten onderlijnen en de lezer voor hem moeten innemen. De vermelde feiten zijn historisch betrouwbaar gedocumenteerd. Dat betekent evenwel geenszins dat de verklaring die Jelles voor die feiten aandraagt, ook juist is of volledig. Voor beide gebeurtenissen vermeldt hij één enkele oorzaak. Monocausaliteit levert in de geschiedenis zelden betrouwbare verklaringen op.
(...) naar zijn begeerte, te mogen en te konnen voortgaan (...): Jarig Jelles vermeldt in deze paragraaf als reden alleen het eerste bezwaar: Spinoza’s drang om in alle rust aan zijn projecten te kunnen verder werken. Spinoza had wellicht meer dan één grond om de uitnodiging niet zomaar te aanvaarden. Mogelijk speelde in deze ook zijn verzwakkende gezondheidstoestand een rol: de uitnodiging kwam slechts vier jaar voor zijn overlijden.
(…) volgens de getuigenis der gener, daar hy bywoonde (...): Spinoza overleed op 21 februari 1677. Hij woonde toen aan de Paviljoensgracht in Den Haag, in het huis van de familie Van der Spijck, een Lutheraans gezin.
(…) d’ Akademie, of hoge School te Heidelberg (...): huidige Ruprecht-Karlsuniversiteit, de oudste universiteit van Duitsland (nu +30.000 studenten). In 1385 verleende Paus Urbanus VI het mooie Heidelberg aan de Neckar het recht om een universiteit op te richten. Graaf Ruprecht I van de Palts deed dat dan ook in 1386.
(…) hooggebore Keurvorst en Paltsgraaf (...): sedert de 13de eeuw waren er in het Heilig Roomse Rijk (H.R.R.) keurvorsten. Die kozen tot aan de opheffing van het H.R.R. (in 1804) de Roomskoning en Keizer van het H.R.R. De Gouden Bul van 1356 bevestigde dit kiescollege. Eerst waren er zeven, vanaf1648 acht. De paltsgraaf genoot het recht de verkozen keizer te vervangen. Dat gaf hem een bijzonder prestige in het kiescollege. De paltsgraaf waarvan sprake was Karel I Lodewijk van de Palts (1617-1680). Hij was de achtste keurvorst en broer van Elisabeth van de Palts, die met Descartes correspondeerde.
(…) de drie-en vierenvijftigste Brief (...): het betreft de nummering die gevolgd wordt in de NS. In de moderne edities van de briefwisseling betreft het brief 47 en 48.
In paragraaf 1 vermeldt Jelles twee gebeurtenissen die de studie-ernst en het prestige van Spinoza moeten onderlijnen en de lezer voor hem moeten innemen. De vermelde feiten zijn historisch betrouwbaar gedocumenteerd. Dat betekent evenwel geenszins dat de verklaring die Jelles voor die feiten aandraagt, ook juist is of volledig. Voor beide gebeurtenissen vermeldt hij één enkele oorzaak. Monocausaliteit levert in de geschiedenis zelden betrouwbare verklaringen op.
- (…) drie achtereenvolgende maanden ( ...): het is niet bekend wanneer dit feit zich heeft voorgedaan: het is evenmin zeker of de reden die Jelles voor dit feit suggereert (de ‘brandende studie-ijver’ van Spinoza) aan de basis ligt van die maandenlange afzondering. Het is denkbaar dat Jelles die informatie verkreeg van de familie van der Spijck kort na Spinoza’s overlijden. In die hypothese kan het vermelde feit ook te maken hebben met Spinoza’s al maar slechter wordende gezondheid.
- (…) niet goet gevonden zelfs het ampt van professor (...) aan te nemen (...): het aanbod ging uit van Paltsgraaf Karl-Ludwig en werd overgemaakt door J. Ludwig Fabritius in een brief van 30 maart 1673 (brief 53 NS/47 elders). Gelet op de datering van het aanbod, lijkt het waarschijnlijk dat de uitnodiging mede werd ingegeven door de publicatie in 1670 van de TTP, die de faam van Spinoza aanzwengelde maar ook het begin was van zijn kwalijke reputatie. De TTP was trouwens ook bij Fabritius in het verkeerde keelgat geschoten...
- onderwijs verstrekken zou zijn filosofisch tijdsgebruik aantasten;
- onzekerheid over de grenzen van de aangeboden vrijheid om te filosoferen: in de brief van Ludwig Fabritius werd wel ‘vrijheid van denken’ beloofd, maar met de reserve, dat die vrijheid moest worden ingevuld binnen de lijntjes van de in de Palts geldende religieuze opvattingen. Dat was inzake geestelijke vrijheid dus niet veel beter dan hij al genoot in de Republiek!
(...) naar zijn begeerte, te mogen en te konnen voortgaan (...): Jarig Jelles vermeldt in deze paragraaf als reden alleen het eerste bezwaar: Spinoza’s drang om in alle rust aan zijn projecten te kunnen verder werken. Spinoza had wellicht meer dan één grond om de uitnodiging niet zomaar te aanvaarden. Mogelijk speelde in deze ook zijn verzwakkende gezondheidstoestand een rol: de uitnodiging kwam slechts vier jaar voor zijn overlijden.
<< pagina 2
|
Titelpagina
|
pagina 4 >>
|
