Theun de Vries (1907-2004)
Het is wat stiller geworden rond het rijke oeuvre van deze auteur, dat gedichten omvat, essays, romans en ook vuistdikke geromanceerde historie. Maar Theun de Vries publiceerde ook over Spinoza: een redevoering, een hoorspel, een biografie. Reden genoeg dus om hem eens een keertje in het zonnetje te zetten.
Ziehier waarom hij vriendschap sloot met Bento: ‘Van Spinoza leerde ik gelijkmoedig te zijn in tegenslag; hij gaf mij een positieve visie op het menselijk bestaan. Door hem erkende ik de noodzakelijkheid van het vrijheidsbeginsel. Innerlijke vrijheid wel te verstaan.’
(NRC, 1997, in een gesprek met journaliste Elsbeth Etty).
Wie in onze taal de eerste stappen zet in Spinoza’s richting ontmoet vroeg of laat Theun de Vries. Dat wens ik die stapper op zijn tocht eerder vroeg dan laat, want zijn Spinoza-publicaties stimuleren om verder te gaan. Voor we op die publicaties ingaan eerst in herinnering brengen dat hij als Theunis (Theun) Uilke de Vries geboren werd in het Friese Veenwouden in 1907 en op gezegende leeftijd in 2004 in Amsterdam overleed. Niet onbelangrijk om weten voor wie zijn boeken leest: hij was een linkse literator, die als lid van CPN (Nederlandse Communistische Partij) de door de Sovjets opgezette communistische staatsgrepen in Oost-Europa goedkeurde. Klap op de vuurpijl: in 1953 schreef hij zelfs een hagiografie over Stalin. Uiteindelijk brak hij in 1971 met de CPN.
In de jaren zestig van vorige eeuw ontwikkelde hij blijvende belangstelling voor Spinoza. In 1963 hield hij voor de Vereniging Het Spinozahuis een rede, uitgesproken te Rijnsburg op 18 mei 1963 onder de titel Spinoza als staatkundig denker (Mededeling XX vanwege het Spinozahuis). In 1970 publiceerde hij bij de Hamburgse uitgever Rohwohlt Baruch de Spinoza in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten, nog steeds in de handel (rororo Bildmonographien Band 171). In 1972 verscheen een Nederlandstalige versie van dat boek onder de titel Spinoza beeldenstormer en wereldbouwer, Amsterdam, s.d. (1972). Zijn biografie werd een succesverhaal en kende meerdere herdrukken. De vierde druk van 1991 werd herwerkt en aangevuld, en nog eens gebonden heruitgebracht in 2003.
Ziehier waarom hij vriendschap sloot met Bento: ‘Van Spinoza leerde ik gelijkmoedig te zijn in tegenslag; hij gaf mij een positieve visie op het menselijk bestaan. Door hem erkende ik de noodzakelijkheid van het vrijheidsbeginsel. Innerlijke vrijheid wel te verstaan.’
(NRC, 1997, in een gesprek met journaliste Elsbeth Etty).
Wie in onze taal de eerste stappen zet in Spinoza’s richting ontmoet vroeg of laat Theun de Vries. Dat wens ik die stapper op zijn tocht eerder vroeg dan laat, want zijn Spinoza-publicaties stimuleren om verder te gaan. Voor we op die publicaties ingaan eerst in herinnering brengen dat hij als Theunis (Theun) Uilke de Vries geboren werd in het Friese Veenwouden in 1907 en op gezegende leeftijd in 2004 in Amsterdam overleed. Niet onbelangrijk om weten voor wie zijn boeken leest: hij was een linkse literator, die als lid van CPN (Nederlandse Communistische Partij) de door de Sovjets opgezette communistische staatsgrepen in Oost-Europa goedkeurde. Klap op de vuurpijl: in 1953 schreef hij zelfs een hagiografie over Stalin. Uiteindelijk brak hij in 1971 met de CPN.
In de jaren zestig van vorige eeuw ontwikkelde hij blijvende belangstelling voor Spinoza. In 1963 hield hij voor de Vereniging Het Spinozahuis een rede, uitgesproken te Rijnsburg op 18 mei 1963 onder de titel Spinoza als staatkundig denker (Mededeling XX vanwege het Spinozahuis). In 1970 publiceerde hij bij de Hamburgse uitgever Rohwohlt Baruch de Spinoza in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten, nog steeds in de handel (rororo Bildmonographien Band 171). In 1972 verscheen een Nederlandstalige versie van dat boek onder de titel Spinoza beeldenstormer en wereldbouwer, Amsterdam, s.d. (1972). Zijn biografie werd een succesverhaal en kende meerdere herdrukken. De vierde druk van 1991 werd herwerkt en aangevuld, en nog eens gebonden heruitgebracht in 2003.
Handschrift van het hoorspel. Literatuurmuseum (Nl)
In 1972 schreef hij in opdracht van de NCRV een Spinoza-hoorspel met een mooie titel: Spinoza of Gesprekken op de grenslijn, waarin hij scenes uit het leven van Spinoza vertelt. Nog steeds het beluisteren waard:
https://www.hoorspelen.eu/producties/hsp-s/spinoza-of-gesprekken-op-de-grenslijn.html.
De rode draad van het radiohoorspel is een conversatie van Spinoza met zijn overleden moeder Hanna Debora die hij verloor op zesjarige leeftijd (zij overleed op 5 november 1638).
Theun de Vries’ laatste Spinoza-publicatie is een filmscript met als titel De gezegende (Amsterdam, 1985). Mart Kempers illustreerde het met vlotte pentekeningen. Een allerfraaist hebbedingetje dat ik geregeld ter hand neem.Lees mee het slot van de scene over Leibniz, de grote Duitse filosoof-mathematicus, die Spinoza in Den Haag in 1677 (tussen 18 en 21 november) wilde ontmoeten, in de hoop om meer te vernemen over de Ethica, maar dat lukte hem niet erg goed:
‘De Kamer van Spinoza. Leibniz en Spinoza. Het rijtuig staat voor de deur. Leibniz neemt afscheid. Hij houdt Spinoza’s hand In de zijne: ‘Ik neem het geheim van uw Ethica mee terug, Spinoza. Ik heb veel, veel van u geleerd... Een weinig spinozisme zal onze goede Duitsers niet schaden. Uw gedachte, dat er een weg van het hoogste inzicht en van bestendig geluk voor iedere sterveling is te vinden, is meeslepend... Maar een God die tegelijk de substantie is - ongeschapen oneindig, zichzelf onaflatend scheppend - dat is een stoutmoedigheid die ik toch niet aanvaarden kan!’
Spinoza neemt hem kalm en vriendschappelijk op. ‘Een stoutmoedigheid nú...’ zegt hij. ‘Zij zal eens als het begin van redelijke menselijke vrijheid worden verstaan, Leibniz.’ Leibniz schudt zijn hoofd. ‘Ik heb gezien dat uw leven de proef op de som is van die redelijkheid,’ zegt hij, niet zonder emotie. ’Ik bewonder uw geloof In de toekomst van uw levensleer... Ik hoop dat wij elkaar spoedig in welstand terugzien! Ik houd u op de hoogte van mijn werk!’ Zij drukken elkaar de hand. Spinoza begeleidt Leibniz naar de buitendeur. Leibniz neemt plaats In het rijtuigje. Het rijdt abrupt weg. Spinoza keert in gedachten naar zijn kamer terug. ‘Terugzien... in welstand...?’ mompelt hij.’
Willy Schuermans
15.02.23
https://www.hoorspelen.eu/producties/hsp-s/spinoza-of-gesprekken-op-de-grenslijn.html.
De rode draad van het radiohoorspel is een conversatie van Spinoza met zijn overleden moeder Hanna Debora die hij verloor op zesjarige leeftijd (zij overleed op 5 november 1638).
Theun de Vries’ laatste Spinoza-publicatie is een filmscript met als titel De gezegende (Amsterdam, 1985). Mart Kempers illustreerde het met vlotte pentekeningen. Een allerfraaist hebbedingetje dat ik geregeld ter hand neem.Lees mee het slot van de scene over Leibniz, de grote Duitse filosoof-mathematicus, die Spinoza in Den Haag in 1677 (tussen 18 en 21 november) wilde ontmoeten, in de hoop om meer te vernemen over de Ethica, maar dat lukte hem niet erg goed:
‘De Kamer van Spinoza. Leibniz en Spinoza. Het rijtuig staat voor de deur. Leibniz neemt afscheid. Hij houdt Spinoza’s hand In de zijne: ‘Ik neem het geheim van uw Ethica mee terug, Spinoza. Ik heb veel, veel van u geleerd... Een weinig spinozisme zal onze goede Duitsers niet schaden. Uw gedachte, dat er een weg van het hoogste inzicht en van bestendig geluk voor iedere sterveling is te vinden, is meeslepend... Maar een God die tegelijk de substantie is - ongeschapen oneindig, zichzelf onaflatend scheppend - dat is een stoutmoedigheid die ik toch niet aanvaarden kan!’
Spinoza neemt hem kalm en vriendschappelijk op. ‘Een stoutmoedigheid nú...’ zegt hij. ‘Zij zal eens als het begin van redelijke menselijke vrijheid worden verstaan, Leibniz.’ Leibniz schudt zijn hoofd. ‘Ik heb gezien dat uw leven de proef op de som is van die redelijkheid,’ zegt hij, niet zonder emotie. ’Ik bewonder uw geloof In de toekomst van uw levensleer... Ik hoop dat wij elkaar spoedig in welstand terugzien! Ik houd u op de hoogte van mijn werk!’ Zij drukken elkaar de hand. Spinoza begeleidt Leibniz naar de buitendeur. Leibniz neemt plaats In het rijtuigje. Het rijdt abrupt weg. Spinoza keert in gedachten naar zijn kamer terug. ‘Terugzien... in welstand...?’ mompelt hij.’
Willy Schuermans
15.02.23
Eerste gebonden editie van 1972 (ex libris W.S.)
|
Herziene versie van 1991 in een gebonden editie van 2003 (ex libris W.S.)
|
