Bibliofiele editie op 250 ex. (Ex libris W.S.)
In 1974 kwam een onbekende brief van Benedictus Spinoza boven water. Het betrof een goed bewaarde autograaf, aangekocht door de Universiteit van Amsterdam. Het aantal Spinoza-brieven-in autograaf kwam zo op dertien. De nieuw ontdekte brief, die bewaard wordt in de Bibliotheca Rosenthaliana van Universiteit Amsterdam, werd in 1975 door die universiteit wereldkundig gemaakt: A.K. Offenberg, Brief van Spinoza aan Lodewijk Meijer, 26 juli 1663, Amsterdam, 1975.
De bronnen over leven en geschriften van Spinoza zijn schaars en overwegend verhalende bronnen, die niet altijd het blinde vertrouwen verdienen dat eraan wordt gegeven. De opgedoken brief dateert van 26 juli 1663, werd geschreven en verstuurd vanuit Voorburg, en was gericht aan zijn vriend Lodewijk Meijer.
Deze brief werd door de bezorgers van de Opera Posthuma/De Nagelate Schriften van 1677 niet opgenomen in hun edities. Zeer waarschijnlijk omdat de brief hoofdzakelijk gaat over correcties inzake Spinoza’s eerste publicatie in 1663, namelijk Renati Des Cartes Principiorum Philosophiae, Cogitata metaphysica (PP/CM).
In mijn vertaling, hieronder, werden Spinoza’s correcties weggelaten, onderstrepingen in de tekst werden behouden, hoofdlettergebruik en interpunctie werden aan gepast. Om de leesbaarheid van beide teksten te vergemakkelijken werd de tekst van de brief in 4 paragrafen verdeeld.
De bronnen over leven en geschriften van Spinoza zijn schaars en overwegend verhalende bronnen, die niet altijd het blinde vertrouwen verdienen dat eraan wordt gegeven. De opgedoken brief dateert van 26 juli 1663, werd geschreven en verstuurd vanuit Voorburg, en was gericht aan zijn vriend Lodewijk Meijer.
Deze brief werd door de bezorgers van de Opera Posthuma/De Nagelate Schriften van 1677 niet opgenomen in hun edities. Zeer waarschijnlijk omdat de brief hoofdzakelijk gaat over correcties inzake Spinoza’s eerste publicatie in 1663, namelijk Renati Des Cartes Principiorum Philosophiae, Cogitata metaphysica (PP/CM).
In mijn vertaling, hieronder, werden Spinoza’s correcties weggelaten, onderstrepingen in de tekst werden behouden, hoofdlettergebruik en interpunctie werden aan gepast. Om de leesbaarheid van beide teksten te vergemakkelijken werd de tekst van de brief in 4 paragrafen verdeeld.
|
|
|
Amyn heer Myn her Lodovijk Myer Doctor in de medeceyn, L.A.M. tot Amsterdam per cuvert Amice Suavissimo §1 epistolam tuam gratissimam heri accipi, in qua quaeris an recte indicaveris cap. 2. p. 1 appendicis omnes prop. etc.a quae ibi ex parte i princ. citantur. Deinde an non delendum sit id quod in 2a parte assero, nempe filium dej esse ipsum patrem, denique an non mutandum sit, quod ajo me nescire quid vocabulo personalitatis intelligant theologi, quibus dico : §2 1° te omnia quae cap. 2 appendicis indicavisti, recte a te indicata esse. Sed capite 1° dicti appendicis pag. 1 indicasti scholium prop. 4 et tamen mallem ut scholium prop. 15 indicasses, ubi ex professo, de omnibus modis cogitandi dissero. Deinde pag. 2 ejusdem capitis in margine scripsisti haec verba : negationes cur non sint ideae ubi loco hujus verbi negationes ponendum entia rationis nam de enti ratione in genere loquor, quod nempe non sit idea ; §3 2° quod dixi filium dej esse ipsum patrem puto clarissime sequi ex hoc ax. nempe, quae in uno tertio conveniunt ea inter se conveniunt. Verum quia res apud me nullius est momenti, si hoc quosdam theologos posse offendere putas : fac prout tibi melius videbitur. §4 3° denique me fugit quid vocabulo personalitatis intelligant theologi, non vero quid per id vocabulum critici intelligant. Interim, quia exemplar penes te est, ipse haec melius videre potes, si tibi videntur mutanda, fac ut lubet. Vale amice Singularis mejque memor vive qui sum tibi addictissimus Datum Vorburgi, 26 Julii 1663 B. de Spinoza |
Aan de Heer Lodewijk Meijer Doctor in de medicijnen, L.A.M. te Amsterdam onder couvert Mijn aller dierbaarste vriend, §1 Je alleraangenaamste brief heb ik gisteren ontvangen, je vraagt me daarin of je correct hebt vermeld, in hoofdstuk 2 van het eerste deel van het aanhangsel, alle stellingen enz. die daar uit deel 1 van de Principia worden aangehaald. Vervolgens of niet moet worden geschrapt wat ik in het tweede deel beweer, namelijk dat de Zoon van God de Vader zelf is, ten slotte of ook niet moet worden veranderd dat ik zeg niet te begrijpen wat theologen verstaan onder het woord personaliteit. Daarop zeg ik: §2 1° alles wat je in hoofdstuk 2 van het Aanhangsel hebt vermeld, heb je correct vermeld. Maar in hoofdstuk 1 van het genoemde Aanhangsel heb je op blz. 1 het scholium van stelling 4 vermeld, en toch zou ik verkiezen dat je het scholium van stelling 15 had vermeld, waarin ik uitdrukkelijk spreek over alle wijzen van denken. Maar in hoofdstuk 1 van het genoemde Aanhangsel heb je op blz. 1 het scholium van stelling 4 vermeld en heb je in de marge deze woorden geschreven: ’Waarom negaties geen ideeën zijn’, waar in plaats van het woord ‘negaties’ moet worden gezet ‘rede-dingen’, want ik spreek over een rede-ding in het algemeen, dat het namelijk geen ‘idee’ is; §3 2°, dat ik heb gezegd dat de Zoon van God de Vader zelf is, volgt naar ik meen overduidelijk uit dit axioma: ‘Twee dingen die met een derde samenvallen, vallen ook onderling samen.’ Maar omdat deze kwestie voor mij van geen enkel belang is, als je meent dat dit sommige theologen kan ergeren, doe dan wat u het beste lijkt. § 4 3° ten slotte, het ontgaat me wat theologen verstaan onder ‘personaliteit’ maar niet wat filologen onder dat woord verstaan. Intussen, omdat je een exemplaar bezit, kan je hierover beter zelf beslissen: als je meent dat dit veranderd moet worden, ga dan maar je gang. Vaarwel mijn aller bijzonderste vriend en leef met mij in je gedachten, die ben Je meest toegewijde Voorburg, 26 juli 1663 B. de Spinoza |
Enkele aanmerkingen over vorm en inhoud
1 Vorm.
Zoals blijkt uit de repro is de nieuw ontdekte brief in zeer goede conditie. Vel en inkt zijn (vermoedelijk) verkleurd. Hoewel paleografen het vaak lastig hebben met de ontcijfering van 17de-eeuwse geschreven documenten, is de lectuur van Spinoza’s hand (doorgaans) geen moeilijke opgave, eens men de particulariteiten ervan onder de knie heeft.
Spinoza schrijft mooi en regelmatig: zijn regels lopen vrijwel horizontaal. Spinoza bracht in de tekst van de brief drie correcties aan.
2 Toelichtingen bij de inhoud.
Autograaf dertien kreeg in recentere edities van de correspondentie van Spinoza het nummer 12A. Samen met brieven 13 en 15 informeert de nieuwe brief ons over de samenwerking van de auteur inzake de publicatie over Spinoza’s eerste publicatie, de PP/CM van 1663. Op datum van de brief, 26 juli 1663, waren de werkzaamheden voor de publicatie al ver gevorderd. Meyer schreef niet alleen de inleiding voor het boek maar bracht ook zelf, zij het onder het wakend oog van de auteur, wijzigingen aan.
Adressering
Myn her Lodovijk Myer: de bestemmeling van de brief, Lodewijk Meijer, behoorde tot de vriendenkring van Spinoza en was een bijzonder veelzijdig man. Hij schreef gedichten en toneel, was schouwburgdirecteur en studeerde filosofie en medicijnen in Leiden. Zijn reputatie als lexicograaf bereikte de 18de eeuw. Lees verder op deze site Spinoza’s vrienden, homepage onder ‘Leven’)
L.A.M.: Liberatium Artium Magister, Meester in de Vrije Kunsten
Per cuvert: de brief werd onder couvert verstuurd, d.w.z. in gesloten envelop verzonden via een tussenpersoon die de brief verder verstuurt in eigen briefomslag, gericht aan een derde. Deze verzendingsmethode wordt gebezigd om een zending sneller en/of makkelijker op haar bestemming te brengen. Vaak speelt ook een motief van geheimhouding mee.
Briefinhoud
Superlatieven in aansprekings- en slotformules van 17de-eeuwse correspondentie tussen vrienden en bekenden zijn zeer gebruikelijk. Het zijn louter beleefdheidsformules die niet letterlijk hoeven genomen, maar die door de woordkeuze wel iets verklappen over de aard van de relatie tussen briefschrijver en bestemmeling.
§ 1
... je alleraangenaamste brief...: deze brief is niet bewaard gebleven. Het antwoord van Spinoza licht ons evenwel in over twee inhoudelijke elementen die in de brief ter sprake kwamen: Meyer vroeg erin of wat hij vermeldde correct is en suggereerde een schrapping in de tekst omdat het een (theologisch) gevoelige passus betrof.
... Vervolgens of niet moet worden geschrapt...: deze passus werd weggelaten maar staat nog te lezen in CM,II,10, (zie Spinoza, Korte geschriften, Amsterdam, 1982, blz. 189).
... dat ik zeg niet te begrijpen wat theologen...: het begrip personalitas kan hier in verband worden gebracht met de antropomorfe voorstelling van God. Deze voorstelling werd al door de Griek Xenophanes (6de-5de eeuw v. C.) bekritiseerd en is in strijd met het fundament van Spinoza’s metafysica.
§2
... heb je op blz. 1 het scholium van stelling 4 vermeld, en toch zou ik verkiezen dat je het scholium van stelling 15 had vermeld...: deze correctie werd niet uitgevoerd, wellicht omdat het zetwerk al te ver was gevorderd, maar in de errata opgenomen.
... dat het namelijk geen ‘idee’ is...: Spinoza brengt een belangrijke correctie (nuance) aan: negaties zijn voor hem een species van het genus ‘rede-dingen’. De gevraagde correctie kon ook niet meer in de tekst worden aangebracht en werd daarom opgenomen in de errata.
§3
... volgt naar ik meen overduidelijk uit dit axioma: zowel in de meetkunde als in de algebra wordt dit axioma gebruikt.
... Maar omdat deze kwestie voor mij van geen enkel belang is...: een antropomorfe voorstelling van God is voor een rationeel filosoof niet te begrijpen en daarom van geen tel.
... doe dan wat u het beste lijkt... : een blijk van Spinoza’s vertrouwen in het oordeel van Meyer.
§4
... maar niet wat filologen onder dat woord verstaan...: Lodewijk Meijer had theologen én filologen blijkbaar over één kam geschoren. De passage staat nog te lezen in CM II, 8 (zie Spinoza, Korte geschriften, Amsterdam, 1982, blz.179). Het is niet duidelijk of de daar afgedrukte passus geheel of slechts partim van de hand is van Spinoza.
... kan je hierover beter zelf beslissen…: in deze brief een tweede blijk van vertrouwen t.a.v. Meyer.
Zoals blijkt uit de repro is de nieuw ontdekte brief in zeer goede conditie. Vel en inkt zijn (vermoedelijk) verkleurd. Hoewel paleografen het vaak lastig hebben met de ontcijfering van 17de-eeuwse geschreven documenten, is de lectuur van Spinoza’s hand (doorgaans) geen moeilijke opgave, eens men de particulariteiten ervan onder de knie heeft.
Spinoza schrijft mooi en regelmatig: zijn regels lopen vrijwel horizontaal. Spinoza bracht in de tekst van de brief drie correcties aan.
2 Toelichtingen bij de inhoud.
Autograaf dertien kreeg in recentere edities van de correspondentie van Spinoza het nummer 12A. Samen met brieven 13 en 15 informeert de nieuwe brief ons over de samenwerking van de auteur inzake de publicatie over Spinoza’s eerste publicatie, de PP/CM van 1663. Op datum van de brief, 26 juli 1663, waren de werkzaamheden voor de publicatie al ver gevorderd. Meyer schreef niet alleen de inleiding voor het boek maar bracht ook zelf, zij het onder het wakend oog van de auteur, wijzigingen aan.
Adressering
Myn her Lodovijk Myer: de bestemmeling van de brief, Lodewijk Meijer, behoorde tot de vriendenkring van Spinoza en was een bijzonder veelzijdig man. Hij schreef gedichten en toneel, was schouwburgdirecteur en studeerde filosofie en medicijnen in Leiden. Zijn reputatie als lexicograaf bereikte de 18de eeuw. Lees verder op deze site Spinoza’s vrienden, homepage onder ‘Leven’)
L.A.M.: Liberatium Artium Magister, Meester in de Vrije Kunsten
Per cuvert: de brief werd onder couvert verstuurd, d.w.z. in gesloten envelop verzonden via een tussenpersoon die de brief verder verstuurt in eigen briefomslag, gericht aan een derde. Deze verzendingsmethode wordt gebezigd om een zending sneller en/of makkelijker op haar bestemming te brengen. Vaak speelt ook een motief van geheimhouding mee.
Briefinhoud
Superlatieven in aansprekings- en slotformules van 17de-eeuwse correspondentie tussen vrienden en bekenden zijn zeer gebruikelijk. Het zijn louter beleefdheidsformules die niet letterlijk hoeven genomen, maar die door de woordkeuze wel iets verklappen over de aard van de relatie tussen briefschrijver en bestemmeling.
§ 1
... je alleraangenaamste brief...: deze brief is niet bewaard gebleven. Het antwoord van Spinoza licht ons evenwel in over twee inhoudelijke elementen die in de brief ter sprake kwamen: Meyer vroeg erin of wat hij vermeldde correct is en suggereerde een schrapping in de tekst omdat het een (theologisch) gevoelige passus betrof.
... Vervolgens of niet moet worden geschrapt...: deze passus werd weggelaten maar staat nog te lezen in CM,II,10, (zie Spinoza, Korte geschriften, Amsterdam, 1982, blz. 189).
... dat ik zeg niet te begrijpen wat theologen...: het begrip personalitas kan hier in verband worden gebracht met de antropomorfe voorstelling van God. Deze voorstelling werd al door de Griek Xenophanes (6de-5de eeuw v. C.) bekritiseerd en is in strijd met het fundament van Spinoza’s metafysica.
§2
... heb je op blz. 1 het scholium van stelling 4 vermeld, en toch zou ik verkiezen dat je het scholium van stelling 15 had vermeld...: deze correctie werd niet uitgevoerd, wellicht omdat het zetwerk al te ver was gevorderd, maar in de errata opgenomen.
... dat het namelijk geen ‘idee’ is...: Spinoza brengt een belangrijke correctie (nuance) aan: negaties zijn voor hem een species van het genus ‘rede-dingen’. De gevraagde correctie kon ook niet meer in de tekst worden aangebracht en werd daarom opgenomen in de errata.
§3
... volgt naar ik meen overduidelijk uit dit axioma: zowel in de meetkunde als in de algebra wordt dit axioma gebruikt.
... Maar omdat deze kwestie voor mij van geen enkel belang is...: een antropomorfe voorstelling van God is voor een rationeel filosoof niet te begrijpen en daarom van geen tel.
... doe dan wat u het beste lijkt... : een blijk van Spinoza’s vertrouwen in het oordeel van Meyer.
§4
... maar niet wat filologen onder dat woord verstaan...: Lodewijk Meijer had theologen én filologen blijkbaar over één kam geschoren. De passage staat nog te lezen in CM II, 8 (zie Spinoza, Korte geschriften, Amsterdam, 1982, blz.179). Het is niet duidelijk of de daar afgedrukte passus geheel of slechts partim van de hand is van Spinoza.
... kan je hierover beter zelf beslissen…: in deze brief een tweede blijk van vertrouwen t.a.v. Meyer.
