Lees hier de nieuwe vertaling van het Tractatus politicus
(c) Willy Schuermans
(c) Willy Schuermans
Ein Buch wird doch immer erst gefunden, wenn es verstanden wird.
Uit een brief van Goethe aan Schiller, 6 mei 1797
Het Tractatus Politicus (TP) van Spinoza werd gepubliceerd in de Opera Posthuma van 1677. Gelijktijdig met de Latijnse tekst van de Opera Posthuma verscheen een Nederlandse vertaling in De Nagelate Schriften van B.d.S. Het traktaat titelt er Staatkundige Verhandeling. Waarschijnlijk is de vertaling van de hand van Hendrik Glazemaker, meestervertaler en bevriend met Spinoza.
Er zijn nogal wat verschillen tussen de Latijnse versie en de Nederlandse vertaling. Omero Proietti verrichte in 1995 e.v. jaren diepgaand onderzoek naar die verschillen in een poging om tot een betere tekst te komen. Hij stelde tientallen verbeteringen voor. Ze waren in het oordeel van velen niet alle even overtuigend en, met respect voor het monnikenwerk, zijn speurzin veranderde niets wezenlijks aan de globale interpretatie van Spinoza’s staatsleer maar was vast een stap op weg naar een nieuwe kritische editie van de werken van Spinoza. Die werd in 2009 door de Franse Spinoza-autoriteit Pierre-François Moreau opgestart (1). Of Moreau’s editie de standaardeditie zal worden moet nog blijken.
Hoe dan ook: voor een tekstwetenschapper (filosofen zijn dat niet) blijven de Latijnse en Nederlandse versies van 1677 de enige, echte primaire bronteksten.
Spinoza schreef zijn Tractatus Politicus in moeilijke omstandigheden. Hij besefte dat zijn levenseinde naderde. Dat kan mee verklaren waarom Spinoza’s Latijn zowel grammaticaal als stilistisch (zacht gezegd) te wensen overlaat. De Latijnse tekst zoals uitgevers in de OP die afdrukten is bovendien verre van feilloos.
Ten slotte wijzen wij erop dat Spinoza gebruik maakt van een politiek vocabularium waarvan we niet altijd met zekerheid weten hij er precies mee bedoelde. Dat levert vertaalproblemen op: het dwingt de vertaler tot keuzes die onvermijdelijk niet iedereen zal delen. Om de (vermoedelijke) betekenis te achterhalen die Spinoza aan bepaalde politieke termen gaf, lieten wij ons leiden door twee criteria:
Er zijn nogal wat verschillen tussen de Latijnse versie en de Nederlandse vertaling. Omero Proietti verrichte in 1995 e.v. jaren diepgaand onderzoek naar die verschillen in een poging om tot een betere tekst te komen. Hij stelde tientallen verbeteringen voor. Ze waren in het oordeel van velen niet alle even overtuigend en, met respect voor het monnikenwerk, zijn speurzin veranderde niets wezenlijks aan de globale interpretatie van Spinoza’s staatsleer maar was vast een stap op weg naar een nieuwe kritische editie van de werken van Spinoza. Die werd in 2009 door de Franse Spinoza-autoriteit Pierre-François Moreau opgestart (1). Of Moreau’s editie de standaardeditie zal worden moet nog blijken.
Hoe dan ook: voor een tekstwetenschapper (filosofen zijn dat niet) blijven de Latijnse en Nederlandse versies van 1677 de enige, echte primaire bronteksten.
Spinoza schreef zijn Tractatus Politicus in moeilijke omstandigheden. Hij besefte dat zijn levenseinde naderde. Dat kan mee verklaren waarom Spinoza’s Latijn zowel grammaticaal als stilistisch (zacht gezegd) te wensen overlaat. De Latijnse tekst zoals uitgevers in de OP die afdrukten is bovendien verre van feilloos.
Ten slotte wijzen wij erop dat Spinoza gebruik maakt van een politiek vocabularium waarvan we niet altijd met zekerheid weten hij er precies mee bedoelde. Dat levert vertaalproblemen op: het dwingt de vertaler tot keuzes die onvermijdelijk niet iedereen zal delen. Om de (vermoedelijke) betekenis te achterhalen die Spinoza aan bepaalde politieke termen gaf, lieten wij ons leiden door twee criteria:
- de vertaling van het TP in de De Nagelate Schriften van B.D.S.,
- de betekenis van politieke termen in Thomas Hobbes’ Leviathan meer bepaald de vertaalkeuzes die de Nederlandse vertaler van de Leviathan maakte (2).
|
____
(1) Oeuvres complètes de Spinoza, I Ecrits de jeunesse, Paris, 2009. Een nieuwe kritische editie van Spinoza’s werken uitgeven is een wetenschappelijke gebeurtenis van de eerste orde. Dat de Franse uitgeverij PUF dit niet onderlijnde door er een fraaie editie van te maken, valt te betreuren. (2) Thomas Hobbes, Leviathan: of van de stoffe, gedaente, ende magt van de kerckelycke ende wereldlycke regeering, Amsterdam, 1667, Jacob Wagenaer. Dit is de tweede oplage van de eerste Nederlandse vertaling van de Leviathan. In 1668 verscheen in Amsterdam ook een Latijnse vertaling van dit werk. In deze periode werkte Spinoza aan zijn Tractatus Theologico-politicus. Hobbes oefende een diepgaande invloed uit op Spinoza’s politiek denken. Uitgave van de Nederlandse vertaling uit 1667 van Thomas Hobbes' werk Leviathan: of van de stoffe, gedaente, ende magt van de kerckelycke ende wereldlycke regeering. |
Titelbladzijde uit de Nederlandse vertaling (1672) van Hobbes Leviathan.
Ex libris W. Schuermans
|
