Via de sociale media vernam ik het overlijden van de Franse filosoof Robert Misrahi, die ook algemeen erkend wordt als een eminente Spinoza-specialist: hij ontsliep op 1 oktober 2023 in de leeftijd van 97 jaar.
Robert Misrahi werd op 3 januari 1926 geboren in een Turks-joods gezin. Op tienjarige leeftijd verwierf hij de Franse nationaliteit. Zijn kinderjaren waren bijzonder moeilijk: hij was 7 jaar toen zijn moeder geestesziek werd en zijn vader, arbeider-kleermaker, werd zwaar getroffen werd door de economische crisis van de jaren dertig.
Robert Misrahi werd op 3 januari 1926 geboren in een Turks-joods gezin. Op tienjarige leeftijd verwierf hij de Franse nationaliteit. Zijn kinderjaren waren bijzonder moeilijk: hij was 7 jaar toen zijn moeder geestesziek werd en zijn vader, arbeider-kleermaker, werd zwaar getroffen werd door de economische crisis van de jaren dertig.
Sartre in Café de Flore
In 1940 gebeurde er een mirakeltje: vader Misrahi, die de ernst en de studiezin van zijn zoon wilde belonen, besloot hem niet op zijn veertiende van school te halen en stond hem toe zijn secundaire studies voltooien. In 1943 publiceerde J.-P. Sartre L’Être et le néant: Robert las het als 17-jarige adolescent, was erdoor bevlogen en schreef een brief aan ’Monsieur Sartre, Café de Flore’, de schrijfplek van de latere goeroe van het Frans existentialisme. Het kwam tot een ontmoeting en ze mochten elkaar. Sartre spoorde de jongeman aan om een studie filosofie te beginnen aan de Sorbonne en hij, Sartre, zou die studie bekostigen: alweer een mirakeltje! Ze bleven vrienden voor het leven ook al spaarde Misrahi zijn filosofische kritiek op zijn vriend en weldoener niet.
Robert Mirahi studeerde af in 1950 en werd prof de philo in verschillende provinciale lycea. Dat deed hij met verve, vestigde zich een reputatie en werd beloond met een betrekking in het prestigieuze Parijse Lycée Louis-le-Grand, een opstap naar een professoraat aan de Sorbonne, zijn eigenste Alma Mater. Misrahi was van 1965 tot 1994 verbonden aan de Sorbonne en bekleedde er uiteindelijk de leerstoel philosophie morale et politique. Hij schreef er in 1969 een doctoraat over Spinoza en zijn fascinatie voor onze filosoof bleef levenslang overeind: in 2016 noemde hij hem nog steeds ‘le philosophe le plus abouti qui soit’.
Anders dan de meeste academische filosofen bleek Misrahi ook in staat om een eigen filosofische ethiek te ontwikkelen die hij neerschreef in zijn driedelig hoofdwerk Traité du bonheur (1981-2010). Misrahi steunde zich daarbij op de filosofie van Spinoza maar verwierp diens determinisme, benadrukte de kracht en de mogelijkheden van elk individu om levenscrisissen te bemeesteren en om te buigen tot een nieuw levensbegin. Wie daartoe de moed opbrengt, begeeft zich op weg naar een leven in ‘blijheid en vrijheid’ dat tot stand komt via een vreugdevol besef van eigen mogelijkheden, via blije gerichtheid op medemens en samenleving en via het opmonterend besef van de wonderen van de wereld.
In mijn Spinoza-bibliotheek staan Misrahis voornaamste Spinoza-boeken. Ik consulteer die altijd met gewin. Zijn overlijden biedt me de gelegenheid om ze nu eens samen uit de rekken te halen en om er mij enkele uurtjes in te verdiepen.
Ik maakte kennis met hem via de Bibliothèque de la Pléiade: in de eerste editie van Spinoza, Oeuvres (1954) vertaalde hij samen met enkele anderen, naar hij zelf zegt, in leesbaar Frans, de Correspondance en voorzag die van commentaar. Wie Spinoza’s brieven bestudeert, mag die commentaar niet ongelezen laten en alvast niet omdat er in 2022 een nieuwe Pléiade-editie van de Oeuvres verscheen. Misrahi vertaalde de Ethica en voorzag die alweer van een uitvoerig commentaar, die de Meester toegankelijker maakt en de lezer ook inzicht geeft in Misrahis persoonlijke visie op dat werk. Hij was meer dan 85 toen het verscheen in de populaire reeks Le Livre de Poche!
Zijn 100 mots sur l’ Éthique de Spinoza, die ik (tot nog toe) alleen in Nederlandse vertaling bezit, mag in geen Spinoza-bibliotheek ontbreken: alle (of bijna alle) sleutelbegrippen van de Ethica worden door Misrahi geïnterpreteerd en in hun filosofische context verklaard. Een boek om te lezen én te herlezen.
Enkele jaren terug werd op advies van een bewonderaarster een uitgever bereid gevonden om een ‘jeugdwerk’ van Misrahi over Spinoza heruit te geven onder de titel Révolution Spinoza, Du désir d’être à la félicité (Okno éditions, 2021). Op de achterflap van die heruitgave lees en beaam ik met groot genoegen het volgende:
Robert Mirahi studeerde af in 1950 en werd prof de philo in verschillende provinciale lycea. Dat deed hij met verve, vestigde zich een reputatie en werd beloond met een betrekking in het prestigieuze Parijse Lycée Louis-le-Grand, een opstap naar een professoraat aan de Sorbonne, zijn eigenste Alma Mater. Misrahi was van 1965 tot 1994 verbonden aan de Sorbonne en bekleedde er uiteindelijk de leerstoel philosophie morale et politique. Hij schreef er in 1969 een doctoraat over Spinoza en zijn fascinatie voor onze filosoof bleef levenslang overeind: in 2016 noemde hij hem nog steeds ‘le philosophe le plus abouti qui soit’.
Anders dan de meeste academische filosofen bleek Misrahi ook in staat om een eigen filosofische ethiek te ontwikkelen die hij neerschreef in zijn driedelig hoofdwerk Traité du bonheur (1981-2010). Misrahi steunde zich daarbij op de filosofie van Spinoza maar verwierp diens determinisme, benadrukte de kracht en de mogelijkheden van elk individu om levenscrisissen te bemeesteren en om te buigen tot een nieuw levensbegin. Wie daartoe de moed opbrengt, begeeft zich op weg naar een leven in ‘blijheid en vrijheid’ dat tot stand komt via een vreugdevol besef van eigen mogelijkheden, via blije gerichtheid op medemens en samenleving en via het opmonterend besef van de wonderen van de wereld.
In mijn Spinoza-bibliotheek staan Misrahis voornaamste Spinoza-boeken. Ik consulteer die altijd met gewin. Zijn overlijden biedt me de gelegenheid om ze nu eens samen uit de rekken te halen en om er mij enkele uurtjes in te verdiepen.
Ik maakte kennis met hem via de Bibliothèque de la Pléiade: in de eerste editie van Spinoza, Oeuvres (1954) vertaalde hij samen met enkele anderen, naar hij zelf zegt, in leesbaar Frans, de Correspondance en voorzag die van commentaar. Wie Spinoza’s brieven bestudeert, mag die commentaar niet ongelezen laten en alvast niet omdat er in 2022 een nieuwe Pléiade-editie van de Oeuvres verscheen. Misrahi vertaalde de Ethica en voorzag die alweer van een uitvoerig commentaar, die de Meester toegankelijker maakt en de lezer ook inzicht geeft in Misrahis persoonlijke visie op dat werk. Hij was meer dan 85 toen het verscheen in de populaire reeks Le Livre de Poche!
Zijn 100 mots sur l’ Éthique de Spinoza, die ik (tot nog toe) alleen in Nederlandse vertaling bezit, mag in geen Spinoza-bibliotheek ontbreken: alle (of bijna alle) sleutelbegrippen van de Ethica worden door Misrahi geïnterpreteerd en in hun filosofische context verklaard. Een boek om te lezen én te herlezen.
Enkele jaren terug werd op advies van een bewonderaarster een uitgever bereid gevonden om een ‘jeugdwerk’ van Misrahi over Spinoza heruit te geven onder de titel Révolution Spinoza, Du désir d’être à la félicité (Okno éditions, 2021). Op de achterflap van die heruitgave lees en beaam ik met groot genoegen het volgende:
|
‘Si la doctrine de l’Éthique nous concerne au plus profond, c’est parce qu’elle est développée comme ce vers quoi elle allait : une libre éthique de la joie, strictement humaine. C’est ici, à mon sens, que commence le véritable intérêt révolutionnaire du spinozisme : en un siècle religieux et autoritaire, Spinoza offre à son public une éthique rationnelle et laïque définissable essentiellement comme une recherche de bonheur, et plus précisément du bonheur et de la liberté. Disons-le, si tous les individus lisaient Spinoza il est clair que l’humanité serait tout entière libre et heureuse. Ne clamons pas à l’avance l’impossibilité d’un début. Les utopies ne sont que cela même que l’humanité est capable de réaliser.’
|
L’être et la joie is een verzameling van Misrahis voornaamste Spinoza-artikels, een perfecte gids door de wereld van zijn Spinoza-ideeën.
Misrahis plek in de geschiedenis van de Spinoza-receptie van de 20ste eeuw is verzekerd. Ik ben hem dankbaar voor al wat ik van hem over Spinoza leerde. En tot slot, lezers die het wat luchtiger willen houden en op een even aangename als toegankelijke wijze willen kennis maken met deze uitzonderlijke Franse denker, adviseer ik de lectuur van:
- La Joie d’ Amour, pour une érotique du bonheur: een rationele analyse van enkele penibele situaties waarin erotische blijdschap ons soms kan brengen. Een praktische toepassing van zijn Philosophie de la Joie;
- la nacre et le rocher: zijn autobiografie, gepubliceerd in 2012 en heruitgegeven in 2019. (Encre marine, Paris).
Meer lezen, horen en zien kan:
op deze site:
* https://spinozakringlier.weebly.com/blog/de-vreugden-van-de-liefde
* https://spinozakringlier.weebly.com/de-ethiek-van-robert-misrahi-in-het-spoor-van-spinoza.html
op Youtube:
verschillende video’s o.a. over de ‘gelegenheids-publicatie’ die La Joie d’Amour in feite is:
https://www.youtube.com/watch?v=msqhmO1kN58
op internet:
https://akadem.org/sommaire/cours/les-penseurs-juifs-de-l-universel-spinoza/la-revolution-spinoza-03-02-2006-6604_4259.php: een lezing van 82 minuten over La Révolution Spinoza.
Willy Schuermans
26.10.2023
