Ignatius van Loyola, stichter van de Jezuïetenorde
Een Latijnse school
Een Latijnse school dus. Daar liep je school om Latijn te leren. Het was de taal die de Rooms-katholieke kerk wereldwijd gebruikte (nog steeds gebruikt) en de lingua franca van de geleerde wereld en het hoger onderwijs. De rol en het belang van die taal toen kan vergeleken worden met die van het Engels nu. Wie wetenschappelijke ambities had, naar de universiteit wilde of gewoon op de hoogte blijven wilde van de stand van de wetenschap moest grondig Latijn kennen.
De Spaans-Baskische soldaat Ignacio van Loyola (1491-1556) ruilde, na een ernstige verwonding op het slagveld, zijn zwaard voor de Roomse God en de Bijbel. Na een periode van bezinning en studie stichtte hij in 1534 met enkele medestanders een nieuwe geestelijke orde, de Societas Jesu. Die Jezuïetenorde had snel succes en werd door de Roomse Kerk ingeschakeld in de strijd tegen de Hervorming. In alle Europese landen waar de orde voet aan de grond kreeg, werden scholen opgericht voor verder gezet onderwijs. Hoewel de orde met strenge hand geleid werd, mochten en mogen de jezuïetencolleges in alle vrijheid een eigen pedagogisch project uitwerken. Dat verklaart overigens in belangrijke mate de kwaliteit en het succes van het jezuïtenonderwijs. Pedagogische principes als aanschouwelijkheid, inleving, persoonlijke reflectie en uitmuntendheid waren vertalingen van geestelijke ideeën van de stichter.
Denken en spreken
Het Latijn, toen zeker geen dode taal, werd aangeleerd met een methode om de taal, passief en actief, grondig onder de knie te krijgen. Denken en spreken in het Latijn, dat was top! Leerlingen werden aangespoord om met elkaar Latijn te praten en vooral ook om elkaar in kennis en kunde de loef af te steken om de allerbeste van de klas te zijn.
Toneelteksten van Latijnse auteurs als Terentius en Plautus waren gedroomd oefenmateriaal om de taal actief onder de knie te krijgen. Ook leerlingen en leermeesters waagden het Latijns toneel te schrijven om het dan te kunnen opvoeren. Dat gebeurde op school maar soms werden ook publieke voorstellingen georganiseerd in plaatselijke schouwburgen. Overigens: in de 17de en in de 18de eeuw heerste er een algemene toneelgekte in Europa.
Een Latijnse school dus. Daar liep je school om Latijn te leren. Het was de taal die de Rooms-katholieke kerk wereldwijd gebruikte (nog steeds gebruikt) en de lingua franca van de geleerde wereld en het hoger onderwijs. De rol en het belang van die taal toen kan vergeleken worden met die van het Engels nu. Wie wetenschappelijke ambities had, naar de universiteit wilde of gewoon op de hoogte blijven wilde van de stand van de wetenschap moest grondig Latijn kennen.
De Spaans-Baskische soldaat Ignacio van Loyola (1491-1556) ruilde, na een ernstige verwonding op het slagveld, zijn zwaard voor de Roomse God en de Bijbel. Na een periode van bezinning en studie stichtte hij in 1534 met enkele medestanders een nieuwe geestelijke orde, de Societas Jesu. Die Jezuïetenorde had snel succes en werd door de Roomse Kerk ingeschakeld in de strijd tegen de Hervorming. In alle Europese landen waar de orde voet aan de grond kreeg, werden scholen opgericht voor verder gezet onderwijs. Hoewel de orde met strenge hand geleid werd, mochten en mogen de jezuïetencolleges in alle vrijheid een eigen pedagogisch project uitwerken. Dat verklaart overigens in belangrijke mate de kwaliteit en het succes van het jezuïtenonderwijs. Pedagogische principes als aanschouwelijkheid, inleving, persoonlijke reflectie en uitmuntendheid waren vertalingen van geestelijke ideeën van de stichter.
Denken en spreken
Het Latijn, toen zeker geen dode taal, werd aangeleerd met een methode om de taal, passief en actief, grondig onder de knie te krijgen. Denken en spreken in het Latijn, dat was top! Leerlingen werden aangespoord om met elkaar Latijn te praten en vooral ook om elkaar in kennis en kunde de loef af te steken om de allerbeste van de klas te zijn.
Toneelteksten van Latijnse auteurs als Terentius en Plautus waren gedroomd oefenmateriaal om de taal actief onder de knie te krijgen. Ook leerlingen en leermeesters waagden het Latijns toneel te schrijven om het dan te kunnen opvoeren. Dat gebeurde op school maar soms werden ook publieke voorstellingen georganiseerd in plaatselijke schouwburgen. Overigens: in de 17de en in de 18de eeuw heerste er een algemene toneelgekte in Europa.
|
Paapse goi
Frans van den Enden was als voormalig jezuïet goed vertrouwd met de onderwijsmethodes van zijn leermeesters en hun taalpedagogie. Hij volgde in Amsterdam zijn leermeesters gewoon na en toonde bijzonder veel belangstelling voor toneel. Een pedagogische vernieuwer was hij vast niet. Zijn school had succes. Er zijn nogal wat leerlingen die zich achteraf in de wetenschappelijke wereld een naam hebben gemaakt. Spinoza is een van hen… Spinoza begon er waarschijnlijk zijn studies in 1654 of in 1655. Dat was voor een marraanse jood een grote en vooral ook een gewaagde stap. Latijn studeren? Bij een paapse goi, toe maar! De streng gelovige joden waren er zeker niet erg mee opgezet. Joden die een wetenschappelijke opleiding wilden volgen konden evenwel niet anders. Latijn studeren moest! Spinoza was verre van de enige die het deed. In de Latijnse school van Van den Enden werd uiteraard meer geleerd dan alleen die taal. De studie van Latijnse auteurs voerde als vanzelf naar de bronnen van de westerse filosofie. De belezen magister introduceerde zijn discipelen bovendien ook in de nieuwe natuurwetenschappen. Hij liet hen alvast grondig kennis maken met twee van zijn geestelijke helden: Descartes en Macchiavelli. Spinozalatijn Wat Spinoza betreft: het einddoel van Van den Endens onderwijs werd gerealiseerd: hij leerde er Latijn. Of hij het goed sprak is niet zo zeker. Zijn geschreven Latijn is onelegant en grammaticaal verre van correct: het is Spinozalatijn, een Latijn waarmee geen literaire eer is te halen. Wat een verschil met het sierlijk en vlot lopend Latijn van tijdgenoot-filosoof Leibnitz! Het onderwijs van Frans van den Enden is van wezenlijk belang geweest voor Spinoza. Met een gedegen kennis van het Latijn en beslagen in de filosofie van Descartes verliet hij de school op het Singel in Amsterdam om verder zijn weg te zoeken naar een ongestoord en duurzaam geluk in het leven. |
Love story? Het verhaal gaat dat Spinoza ook van Van den Endes dochter Clara-Maria les kreeg. Ze was licht gebrekkig maar haar handicap werd ruim gecompenseerd, mag men denken, door haar ontwikkeling en charme. Spinoza kreeg een oogje op haar en werd… verliefd. Maar het klikte om een of andere reden niet. Het is zeer de vraag of aan deze love story enig geloof moet gehecht worden. Spinoza stapte inzake vrouwen alvast niet in het voetspoor van zijn leermeester: er zijn verder geen verhalen bewaard die hem in amoureus verband brengen met dames. In zijn geschriften laat hij zich overigens ook niet erg positief uit over het zwakke geslacht. Zijn vriendenkring telde uitsluitend mannen. |
