De titels van Spinoza’s belangrijkste geschriften en hun afkortingen

Spinoza schreef in het Latijn. Hij verstond en sprak wel (wat) Nederlands maar schreef het niet zo goed. Het is de gewoonte dat in de Spinozaliteratuur (en ook mondeling) de werken van Spinoza worden aangeduid met een afkorting. 

TIE 
Tractatus de Intellectus Emendatione
Traktaat over de verbetering van het verstand
Dit geschrift, dat onvoltooid bleef, werd opgenomen in de Opera Posthuma/Nagelate Schriften van 1677. De meeste onderzoekers nemen vandaag aan dat het Spinoza’s allereerste geschrift is en enkele jaren na de ban (1656) neergeschreven werd. Het geschrift, dat een persoonlijk karakter draagt, gaat specifiek over de methode om tot ware kennis te komen.
​​

KV
De Korte Verhandeling over God, de mensch en deszelfs welstand
Dit is een van de vroegste teksten van Spinoza. Het geschrift werd eerst in de 19de eeuw teruggevonden. De arts Monnikhoff bezat twee manuscripten met de tekst van dit traktaat dat in 17de-eeuws Nederlands is gesteld. Het kwam tot stand kort na de TIE.
​

PPCM 
Renati Des Cartes Principiorum philosophiae pars I et II, Cogitata metaphysica
​Dit boek werd in 1660 gepubliceerd. Het is het eerst gepubliceerde geschrift van Spinoza en het vermeldt zijn naam en de naam van de uitgever. Het boek gaat over de filosofie van René Descartes, die hij als zijn leermeester beschouwde. Dit geschrift is niet voltooid.

​​

TTP
​Tractatus theologico-politicus
Theologisch-politiek traktaat 
Het TTP werd door Spinoza gepubliceerd in 1670. Het verscheen naamloos en de uitgever is verzonnen. De titel van het geschrift weerspiegelt het hybride karakter van het boek: het is én een theologisch én een politiek traktaat. Van hoofdstuk 1 tot 15 is het een revolutionaire theologische én historische kritiek op de bijbel, die de grondslag heeft gelegd voor de 19de-eeuwse wetenschappelijke bijbelstudie. De hoofdstukken 16 tot 20 zijn een politiek traktaat.
​Het verdient vermeld dat dit een voltooid, afgewerkt geschrift is.​

​TP
Tractatus politicus
Politiek traktaat
Spinoza schreef dit traktaat op aanraden van een vriend. Dat blijkt uit brief 84 waarvan we de bestemmeling niet kennen. Het traktaat werd opgenomen in de Opera Posthuma (Nagelate Schriften) die in 1677 werden gepubliceerd. Dit geschrift kwam onder tijdsdruk tot stand: Spinoza leed aan een ernstige longkwaal en schreef met de dood voor ogen. Die haalde uiteindelijk de bovenhand: Spinoza kon de tekst niet voltooien. 

E
Ethica Ordine Geometrico Demonstrata
Ethiek volgens een geometrische methode uiteengezet
De Ethica is het belangrijkste werk van Spinoza. Het verscheem postuum in 1678. Het is geschreven volgens de geometrische methode. In vijf delen handelt het over God en de natuur, de oorsprong en de kracht van de emoties, over ethiek en over de vrijheid van de mens.

EP
Epistulae
Brieven
De editors van de OP/NS publiceerden 74 brieven en lieten er volgende hoofding aan voorafgaan: ‘Brieven van enkele geleerde mannen aan B.D.S. en de antwoorden van de auteur, niet weinig bijdragend tot de verheldering van zijn andere werken.’ Daaruit mag worden besloten dat de uitgevers over meer brieven beschikten dan afgedrukt en dus een selectie doorvoerden van brieven die hen belangrijk leken. Spinoza, die zelden zelf in de epistolaire pen klom, heeft zeker veel meer brieven geschreven. Niemand zal ooit te weten komen hoeveel het er waren... Vandaag de dag zijn er 84 brieven bewaard. Vijftig werden door Spinoza zelf geschreven. Van die vijftig zijn dertien Spinoza-autografen bewaard. Het corpus brieven is een erg belangrijke bron voor de kennis van persoon en werk van Spinoza.

Foto
Facsimile van de autograaf van brief 6, gericht aan Henry Oldenburg, secretaris van de Engelse Royal Society, uit de editie van Willem Meyer (1842-1926), onvolprezen Spinoza-pionier, die in 1903 de toen 12 bekende Spinoza-autografen bibliofiel (200 ex.) uitgaf. (ex libris W. Schuermans)

Opera Posthuma / Nagelate Schriften van B.D.S.

Binnen het jaar na Spinoza’s overlijden verschenen de OP en de NS. De OP omvat meer dan 700 bladzijden. De NS telt 668 bladzijden: de Hebreeuwse grammatica werd niet opgenomen. 

Het mag benadrukt (filosofen doen dit zelden of nooit) dat in de 17de eeuw het publiceren in één jaar van twee vuistdikke boeken een editorische, vertaalkundige én druk-technische prestatie is die in die tijd en lang erna zijn weerga niet had.
De OP bevatten de E, het TP, het TIE, een selectie brieven van en aan Spinoza, een index en een Hebreeuwse Grammatica als annex (de tekst werd hernummerd van 1-112).
​
Deze publicatie, een monument in de geschiedenis van de filosofie is het fundament waarop eeuw na eeuw de Spinoza-studie werd opgetrokken.
​
Foto
Het hierboven afgebeelde exemplaar van de Opera Posthuma, in 17de-eeuwse band (rebacked), is het pronkstuk van de collectie van SKL-voorzitter Willy Schuermans; iets waar hij terecht trots op is.

Onvoltooide opera van Spinoza
​(Werk,  Datering (d)/Publicatie (p), Voltooid/Onvoltooid)

  • Traktaat over de verbetering van het verstand (TIE) ca. 1657/58 (?) (d) onvoltooid
  • Korte verhandeling (KV) ca. 1660 (?) onvoltooid
  • Beginselen van de wijsbegeerte (PPC) + Metafysische gedachten (CM ) 1663 (p) onvoltooid
  • Theologisch-politiek traktaat (TTP) 1670 (p) voltooid
  • Ethica (E) 1677 (p) voltooid ( of toch onvoltooid?)
  • Politiek Traktaat (TP) 1677 (p) onvoltooid
  • Hebreeuwse grammatica 1677 (p) onvoltooid