G. de Nerval
(daguerreotypie van Nadar)
Door de immanente noodzaak der dingen - toeval bestaat niet volgens Spinoza - vis ik Perles de la Poèsie Française op, decennia verborgen op de tweede rij van een wat afzijdige boekenplank in mijn bibliotheek. Een aantekening op de titelpagina van die bloemlezing leert mij dat ik ze kocht op 12 juni 1961, iets meer dan één jaar nadat ik de klassieke humaniora (nu door ‘pedagogen’ grotendeels kapot hervormd) en nog zwaar onder de indruk van de bevlogen literatuurlessen van mijn Franse leraar die zich, onbescheiden maar terecht, een honnête homme noemde (1).
Op blz. 49 van mijn editie ontmoet ik een oude kennis: de romantische dichter Gérard de Nerval (1808-1855). In de Franse klas lazen we zijn uit zijn beroemde bundel Les Chimères (1854) het sonnet El desdichado. Nu, een halve eeuw later, maak ik kennis met Vers dorés, een ander sonnet uit die bundel. Bij de eerste lectuur meende ik doorheen de Nervals verzen Spinoza’s geest te bespeuren, oordeel zelf:
Op blz. 49 van mijn editie ontmoet ik een oude kennis: de romantische dichter Gérard de Nerval (1808-1855). In de Franse klas lazen we zijn uit zijn beroemde bundel Les Chimères (1854) het sonnet El desdichado. Nu, een halve eeuw later, maak ik kennis met Vers dorés, een ander sonnet uit die bundel. Bij de eerste lectuur meende ik doorheen de Nervals verzen Spinoza’s geest te bespeuren, oordeel zelf:
Vers dorés
Homme ! libre penseur - te crois-tu seul pensant
Dans ce monde où la vie éclate en toute chose :
Des forces que tu tiens ta liberté dispose,
Mais de tous tes conseils l'univers est absent.
Respecte dans la bête un esprit agissant : ...
Chaque fleur est une âme à la Nature éclose ;
Un mystère d'amour dans le métal repose :
"Tout est sensible ! " - Et tout sur ton être est puissant !
Crains dans le mur aveugle un regard qui t'épie ;
À la matière même un verbe est attaché ...
Ne la fais pas servir à quelque usage impie !
Souvent dans l'être obscur habite un Dieu caché ;
Et comme un oeil naissant couvert par ses paupières,
Un pur esprit s'accroît sous l'écorce des pierres !
— Gérard de Nerval,
Odelettes
Homme ! libre penseur - te crois-tu seul pensant
Dans ce monde où la vie éclate en toute chose :
Des forces que tu tiens ta liberté dispose,
Mais de tous tes conseils l'univers est absent.
Respecte dans la bête un esprit agissant : ...
Chaque fleur est une âme à la Nature éclose ;
Un mystère d'amour dans le métal repose :
"Tout est sensible ! " - Et tout sur ton être est puissant !
Crains dans le mur aveugle un regard qui t'épie ;
À la matière même un verbe est attaché ...
Ne la fais pas servir à quelque usage impie !
Souvent dans l'être obscur habite un Dieu caché ;
Et comme un oeil naissant couvert par ses paupières,
Un pur esprit s'accroît sous l'écorce des pierres !
— Gérard de Nerval,
Odelettes
De geest van Spinoza? Na wat dieper graven kwam ik tot de bevinding dat de bloemlezende parelvisser, ene Martin J. Premsela, docteur és-lettres, alvast in de dertiende editie van zijn succesvolle chrestomathie, enkele regels vergat af te drukken die de Nerval en exergue onder de titel van zijn sonnet plaatste:
Vers dorés
Eh quoi ! tout est sensible ! – Pythagore
Eh quoi ! tout est sensible ! – Pythagore
Als die regels er hadden gestaan, docteur, dan had ik
er niet aan hoeven twijfelen dat de titel van het gedicht een directe verwijzing
was naar de ‘Gouden Verzen’ toegeschreven aan Pythagoras, maar wellicht
daterend uit de 4de eeuw v. C. en die de kern van diens naturalistische levensfilosofie
bevatten.
Delisle de Sales (1741-1816)
Het citaat in vers 8 wordt door commentatoren, die het moeten weten, toegeschreven aan Jean-Baptiste-Claude Delisle de Sales, een Franse filosoof-polygraaf, die in tien delen een onleesbaar werk publiceerde over de natuur. Hij zwolg in het naturalisme en het pantheïsme, een stroming, die in zijn tijd vanuit Duitsland, daar bekend als de Pantheismusstreit (vanaf 1785), ook de intellectuele gemoederen beroerde van de Franse romantici.
Gérard de Nerval laafde zich aan belangrijke geestelijke stromingen van Oost en West. Dat zijn rusteloze geest ook met Spinoza in aanraking kwam via de Duitse cultuurstroming waarover net sprake, lijdt niet de minste twijfel omdat die toen ook aan de basis lag van de eerste Spinoza-renaissance. Maar in de baslijn van de Nervals Vers dorés hoort de lezer niet in de eerste plaats Spinoza, maar wel het naturalisme, een millennia oude filosofie die ook het fundament is waarop de vijf delen van Spinoza’s Ethica zijn opgetrokken: onze filosoof komt dus toch wel om de hoek kijken...
Wie in het Nederlands wil kennis maken met de sonnetten van Les Chimères, de Nervals meesterwerk, kan die lezen in de vertaling van de Vlaamse vertaler Paul Claes, gepubliceerd door Atheneum-Pollak & Van Gennep, Amsterdam, 1994, onder de titel ‘Hersenschimmen/Les Chimères.’
__
(1) Larousse : ‘Homme du monde accompli, d'un esprit cultivé mais exempt de pédantisme, agréable et distingué tant dans son aspect physique que dans ses manières, idéal de l'époque classique (xviie-xviiie s.).’
Willy Schuermans
11.05.23
Gérard de Nerval laafde zich aan belangrijke geestelijke stromingen van Oost en West. Dat zijn rusteloze geest ook met Spinoza in aanraking kwam via de Duitse cultuurstroming waarover net sprake, lijdt niet de minste twijfel omdat die toen ook aan de basis lag van de eerste Spinoza-renaissance. Maar in de baslijn van de Nervals Vers dorés hoort de lezer niet in de eerste plaats Spinoza, maar wel het naturalisme, een millennia oude filosofie die ook het fundament is waarop de vijf delen van Spinoza’s Ethica zijn opgetrokken: onze filosoof komt dus toch wel om de hoek kijken...
Wie in het Nederlands wil kennis maken met de sonnetten van Les Chimères, de Nervals meesterwerk, kan die lezen in de vertaling van de Vlaamse vertaler Paul Claes, gepubliceerd door Atheneum-Pollak & Van Gennep, Amsterdam, 1994, onder de titel ‘Hersenschimmen/Les Chimères.’
__
(1) Larousse : ‘Homme du monde accompli, d'un esprit cultivé mais exempt de pédantisme, agréable et distingué tant dans son aspect physique que dans ses manières, idéal de l'époque classique (xviie-xviiie s.).’
Willy Schuermans
11.05.23
