Henri Krop, Spinoza, een paradoxale icoon van Nederland, Amsterdam, 2014, 822 blz. ( Prometheus- Bert Bakker, € 49,95)
(ISBN 9789035138711)
​
Een monument. Woorden te kort om dit boek te prijzen. Een omvangrijke, erudiete, vlot leesbare want altijd boeiende studie over rol en betekenis van Benedictus Spinoza in Nederland.
Spinozaliefhebbers kennen Henri Krop via zijn vertaling van de Ethica in een tweetalige editie. Een nieuwe editie daarvan is onderweg. Krop is hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en levert met dit boek dus ook hoge wetenschap af, toegankelijk bovendien voor niet-specialisten. Zijn collega Wiep van Bunge, zelf ook eminent Spinoza-kenner, schreef voor dit boek een korte inleiding. Hij karakteriseert het treffend als volgt : ‘…dit boek voorziet in veel meer dan een inventarisatie van de manier waarop Nederlandse filosofen, theologen en dichters door de eeuwen heen Spinoza’s werk hebben gerecipieerd. Het komt dicht in de buurt van een geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland van de tweede helft van de zeventiende eeuw tot het begin van de eenentwinstigste eeuw. Dat zegt veel over de omvang van de impact die Spinoza heeft gehad.’ (blz. 11) .

​Magnum opus
De auteur noemt Spinoza een ‘paradoxale icoon van Nederland’. Dat blijkt ampel uit de lectuur. Het is een omvangrijk boek, waarvan inhoud en structuur toelaten om het ad libitum te lezen. De hoofdstukken zijn stuk voor stuk autonome essays. Elk hoofdstuk bestaat uit korte opstellen die evengoed afzonderlijk kunnen gelezen worden.
Om een idee te geven van de rijke inhoud hieronder een overzicht. Tussen inleiding en slot situeren zich elf hoofdstukken die volgende thema’s behandelen: de filosoof als kind van zijn tijd: Spinoza en Descartes; Spinoza’s kring; Spinoza’s eerste critici; de korte achttiende eeuw: Spinoza en het natuurrecht; het Hervormde Spinozisme van het einde der achttiende eeuw; de Gouden eeuw van het Spinozisme (1845-1885); Spinozisme en het Nederlandse jodendom (1880-1940); het Spinozisme in de letterkunde van Tachtig (1885-1920); het Spinozisme buiten Nederland (1900-1940); de ‘Zilveren tijd’ van het Spinozisme (1900-1940); de rehabilitatie van het Spinozisme na de Tweede Wereldoorlog. Het slot gaat over het blijvende belang van het Spinozisme voor Nederland.

Historisch-maatschappelijk
Krop werkte zowat een decennium aan dit indrukwekkende boek. Geschiedenis van de filosofie is zijn academische specialisatie. Die zal garant staan voor de historische correctheid van de behandelde feiten. Hij benadert zijn thema’s op kritische wijze zodat de lezers nooit de indruk krijgen met een apostel te maken te hebben. Uiteraard kan men van mening verschillen over afbakening en indeling van de stof. Het spinozisme buiten Nederland had in ruimte en tijd misschien meer aandacht mogen krijgen. Per hoofdstuk een korte algemeen historische inleiding om de behandelde stof in zijn historisch-maatschappelijke context te plaatsen, zal menig lezer welkom zijn. Het kon wellicht anders, maar zeker niet beter. Wij alvast zijn de auteur dankbaar voor het boek zoals dat nu voorligt.
Kortom: wie zich verdiept in Spinoza kan niet omheen dit boek. Het is een consultatiewerk dat niet zo gauw zal worden vervangen, zoveel is zeker. De uitgeverij verdient ook een pluim: fraaie band, hoewel linnen en leeslint niet werden gegund, garengebonden, gedrukt op wit en grijs kwaliteitspapier, doorlopend in de tekst geïllustreerd met zwart-wit afbeeldingen die de uiteenzetting ondersteunen.
Het boek kost een centje maar is zijn prijs meer dan waard. Misschien, lezer, zit het wel in je ruim bemeten sinterklaaslaars, of ligt het onder de kerstboom. Het is al gelijk: als het maar in je kast terecht komt. Het mag er dan met recht en rede geplaatst worden naast de even erudiete en boeiende trilogie van Jonathan Israël.

Rüdiger Safranski, Goethe, Kunstwerk des Lebens, München, 2013, 751 blz. (Carl Hanser Verlag)
(ISBN 9783446235816)
(Nederlandse vertaling: Rüdiger Safranski, Goethe, Atlas Contact, 2015. (ISBN 9789045026848)

Rüdiger Safranski publiceerde vorig jaar een nieuw boek. Altijd een gebeurtenis. Hij schrijft verlicht en met Deutsche Gründlichkeit. Hij schudt zijn boeken niet zomaar uit zijn mouw zoals sommige filosofiemelkers à la de Botton dat wel doen. 
Deze biografie gaat dus over J.W. von Goethe. Een boek dat, zoals de ondertitel aangeeft, de lezer laat kennis maken met Goethes minst bekende maar wis en zeker grootste meesterwerk: diens eigen leven. We hebben het hieronder niet over de biografie en hoe die is geconcipieerd. We bespreken het boek omwille van de relatie Goethe-Spinoza.

Afschuwelijk foute leer
Goethe wordt door Spinozafans met graagte opgevoerd als een volgeling van Spinoza, vaak met de onderliggende boodschap: als het Olympisch genie Goethe aan de zijde staat van Spinoza, ja, dan kan dat alleen maar bijdragen tot het gelijk van de filosoof… De werkelijkheid omtrent ‘Spinozist Goethe’ is genuanceerder zoals verder blijken zal.
Goethe las Spinoza voor het eerst in de jaren 1773-1774. In 1770 kwalificeerde Goethe diens filosofie nog als abscheuliche Irrlehre. Helemaal in overeenstemming met de toen gangbare Duitse opinie. Goethe, zegt Safranski, had toen al een stapje gezet in de richting van het pantheïsme, en besluit eruit dat hij also schon fast Spinozist war, ohne es zu merken (blz. 287). Safranski stelt hier een gelijkheidsteken tussen pantheïsme en spinozisme. Té kort door de bocht en onjuist.
Spinoza steekt in de Goethe-biografie van Rüdiger Safranski meer dan eens zijn neus tussen de tekst. Wij beperken ons hier tot de meest uitvoerige passage (1) en lichten er enkele paragrafen uit, waarin de auteur stilstaat bij Goethes lezing van de Ethica. We vertalen die graag voor u.