Een jeugdgeschrift met een autobiografische inleiding
1 Algemeen wordt aangenomen dat het Tractatus de intellectus emendatione/Het traktaat over de emendering van het verstand (voortaan altijd TIE) het eerste geschrift is van Spinoza. Het bleef om onduidelijke redenen onvoltooid.
2 Spinoza-pionier Sir Frederick Pollock (1883-1903) schreef over dit jeugdgeschrift van Spinoza in 1898 het volgende:
‘The best general introduction to the philosophy of Spinoza is perhaps that which he has himself given us in his unfinished work, On the Amendment of the Understanding.’ (1)
2 Spinoza-pionier Sir Frederick Pollock (1883-1903) schreef over dit jeugdgeschrift van Spinoza in 1898 het volgende:
‘The best general introduction to the philosophy of Spinoza is perhaps that which he has himself given us in his unfinished work, On the Amendment of the Understanding.’ (1)
Th. H. Zweerman
3 De Nederlandse Franciscaanse theoloog Theo Zweerman (1931-2005) herneemt en versterkt zowat 85 jaar later die idee in zijn doctoraal proefschrift over het TIE (2): hij stelde terecht dat de eerste zeventien paragrafen van het TIE kunnen worden beschouwd als een drievoudige inleiding:
- een inleiding tot het traktaat,
- een specifieke inleiding tot de filosofie van Spinoza,
- een algemene inleiding tot de filosofie.
4 De zeventien paragrafen van het TIE die hierna onder de loep worden gelegd, hebben een ‘autobiografisch karakter’ en geven enig idee over de geestestoestand van Spinoza, een jonge twintiger die via filosofische reflectie
met zichzelf én met het leven in het reine wil komen. Omdat het TIE het begin markeert van Spinoza’s optreden als filosoof, biedt het geschrift een fundamentele sleutel tot de interpretatie van het oeuvre van Spinoza.
5 Spinoza’s TIE is in wezen een ‘historische tekst’ met wijsgerige inhoud. Ik lees die bijgevolg zoals elke historicus dat behoort te doen: lezen én interpreteren met rigoureus respect voor wat er staat (3). Ik interpreteer dus Spinoza’s tekst binnen zijn semantische limieten. Al wat daar bovenuit stijgt of niet direct tot de brontekst kan worden teruggevoerd is historisch onwetenschappelijk en behoort tot het domein van de (filosofische) verbeelding.
6 Het is dus mijn bedoeling om de eerste zeventien paragrafen van het TIE historisch-kritisch te lezen om de gedachtegang van de jonge Spinoza te reconstrueren en om zijn ‘kernboodschap’ te achterhalen.
7 Historische toelichtingen over het leven van de auteur, zijn taalgebruik en zijn tijd zijn voor de huidige lezer soms noodzakelijk om tekst en boodschap te begrijpen.
Gebruikte teksteditie
Alle Latijnse teksten in dit opstel zijn ontleend aan het eerste deel van de meest recente wetenschappelijk editie van Spinoza’s geschriften (nog altijd en cours de route) o.l.v. P.-Fr. Moreau (4). Die editie gebruikt de tekstindeling in paragrafen die Karl Hermann Bruder gebruikte voor zijn Spinoza-editie van 1843-1846. Ik volg die indeling, maar behoud ook diens tussentitels.
Vertaling
De vertaling van de 17 paragrafen die eerder op deze site verscheen (Geschriften/TIE) werd, waar ik het nodig achtte, aangepast en opgefrist.
Toelichtingen
De 17 paragrafen worden toegelicht in een drieledige format:
(1) Frederick Pollock, Spinoza, His Life and Philosophy, sec. ed., London, 1899, p.114.
(2) Th. H. Zweerman, Spinoza’s inleiding tot de filosofie, Leuven, 1983, doctoraal typoscript, Inleiding, blz. 1-22, passim.
(3) P. Macherey, Introduction à l’Ethique de Spinoza, La cinquième partie, Les voies de la libération, Présentation, Lire l’Ethique de Spinoza, p.3, Paris, 1994. Wat deze eminente Spinoza-interpreet stelt voor de lectuur van de Ethica, namelijk eerst de primaire betekenis van de bron achterhalen, dan erover ‘filosoferen’ is een fundamentele regel van de historische kritiek en geldt uiteraard ook voor de lectuur van het TIE.
(4) Spinoza, Oeuvres, I, Premiers écrits, Paris, 2009. De twee tekstedities in dit eerste deel, het TIE en de Korte verhandeling (KV), zijn van het werk van Filippo Mignini.
- een inleiding tot het traktaat,
- een specifieke inleiding tot de filosofie van Spinoza,
- een algemene inleiding tot de filosofie.
4 De zeventien paragrafen van het TIE die hierna onder de loep worden gelegd, hebben een ‘autobiografisch karakter’ en geven enig idee over de geestestoestand van Spinoza, een jonge twintiger die via filosofische reflectie
met zichzelf én met het leven in het reine wil komen. Omdat het TIE het begin markeert van Spinoza’s optreden als filosoof, biedt het geschrift een fundamentele sleutel tot de interpretatie van het oeuvre van Spinoza.
5 Spinoza’s TIE is in wezen een ‘historische tekst’ met wijsgerige inhoud. Ik lees die bijgevolg zoals elke historicus dat behoort te doen: lezen én interpreteren met rigoureus respect voor wat er staat (3). Ik interpreteer dus Spinoza’s tekst binnen zijn semantische limieten. Al wat daar bovenuit stijgt of niet direct tot de brontekst kan worden teruggevoerd is historisch onwetenschappelijk en behoort tot het domein van de (filosofische) verbeelding.
6 Het is dus mijn bedoeling om de eerste zeventien paragrafen van het TIE historisch-kritisch te lezen om de gedachtegang van de jonge Spinoza te reconstrueren en om zijn ‘kernboodschap’ te achterhalen.
7 Historische toelichtingen over het leven van de auteur, zijn taalgebruik en zijn tijd zijn voor de huidige lezer soms noodzakelijk om tekst en boodschap te begrijpen.
Gebruikte teksteditie
Alle Latijnse teksten in dit opstel zijn ontleend aan het eerste deel van de meest recente wetenschappelijk editie van Spinoza’s geschriften (nog altijd en cours de route) o.l.v. P.-Fr. Moreau (4). Die editie gebruikt de tekstindeling in paragrafen die Karl Hermann Bruder gebruikte voor zijn Spinoza-editie van 1843-1846. Ik volg die indeling, maar behoud ook diens tussentitels.
Vertaling
De vertaling van de 17 paragrafen die eerder op deze site verscheen (Geschriften/TIE) werd, waar ik het nodig achtte, aangepast en opgefrist.
Toelichtingen
De 17 paragrafen worden toegelicht in een drieledige format:
- Latijnse tekst en Nederlandse vertaling: synoptisch
- De gedachtenketting (concatenatio idearum): de ideeënketting die Spinoza’s ‘denkpad’ in beeld brengt.
- Toelichtingen bij de tekst:
- tekstuitleg: wanneer de bewoording van de brontekst voor de hedendaagse lezer dient verduidelijkt,
- historische toelichtingen: om primaire inhoud van de brontekst te verhelderen of historisch of filosofisch te situeren.
(1) Frederick Pollock, Spinoza, His Life and Philosophy, sec. ed., London, 1899, p.114.
(2) Th. H. Zweerman, Spinoza’s inleiding tot de filosofie, Leuven, 1983, doctoraal typoscript, Inleiding, blz. 1-22, passim.
(3) P. Macherey, Introduction à l’Ethique de Spinoza, La cinquième partie, Les voies de la libération, Présentation, Lire l’Ethique de Spinoza, p.3, Paris, 1994. Wat deze eminente Spinoza-interpreet stelt voor de lectuur van de Ethica, namelijk eerst de primaire betekenis van de bron achterhalen, dan erover ‘filosoferen’ is een fundamentele regel van de historische kritiek en geldt uiteraard ook voor de lectuur van het TIE.
(4) Spinoza, Oeuvres, I, Premiers écrits, Paris, 2009. De twee tekstedities in dit eerste deel, het TIE en de Korte verhandeling (KV), zijn van het werk van Filippo Mignini.
