|
Nam, quod ad libidinem attinet, ea adeo suspenditur animus, ac si in aliquo bono quiesceret, quo maxime impeditur ne de alio cogitet; sed post illius fruitionem summa sequitur tristitia, quae, si non suspendit mentem, tamen perturbat et hebetat. Honores ac divitias prosequendo non parum etiam distrahitur mens, praesertim ubi (a) hae non nisi propter se quaeruntur, quia tum supponuntur summum esse bonum. ____ (a) Potuissent hae latius et distinctius explicari, distinguendo scilicet divitias quae quaeruntur vel propter se, vel propter honorem, vel propter libidinem, vel propter valetudinem et augmentum scientiarum et artium; sed hoc ad suum locum reservatur, quia hujus loci non est haec adeo accurate inquirere. |
Want wat het zingenot betreft, wordt de geest zodanig opgeheven, alsof die tot rust komt in iets goeds, zodat die daardoor in de hoogste mate wordt gehinderd om aan iets anders te denken. Maar na het genieten volgt de grootste neerslachtigheid die, als de geest die niet opheft, hem toch blijft verwarren en afstompen. Eer en rijkdom najagen verdelen de geest niet minder, vooral als ze alleen maar om zichzelf worden begeerd, omdat ze worden verondersteld het hoogst goed te zijn. (a). ____ (a) Dat zou breder en preciezer kunnen worden uitgelegd namelijk door een onderscheid te maken tussen rijkdom die nagestreefd wordt omwille van zichzelf, of omwille van eer of zingenot, of omwille van gezondheid en bevordering van wetenschappen en kunsten. Maar dat wordt gereserveerd voor de passende plaats omdat het hier niet de plaats is om dat nauwkeurig te onderzoeken. |
Gedachtenketting
- Zingenot heft de geest op: de ‘roes’ die ermee gepaard gaat, belemmert het nadenken over andere dingen.
- Na het genieten, volgt een zeer grote neerslachtigheid.
- De neerslachtigheid kan afstompen en verwarren als de geest er geen komaf mee maakt.
- Eer en rijkdom najagen tast de geest eveneens aan, vooral als die voor zichzelf worden nagestreefd.
Zweermans vertaling van TIE,4 met noot (a) (Doctoraal typoscript, ex libris W.S.)
Tekstuitleg
Nam, quod ad libidinem attinet, .../ Want wat het zingenot betreft ...:
We verwijzen naar wat we in de vorige paragraaf hebben gezegd over de drie levensdoelen. In paragraaf vier dient libido/zingenot begrepen als ‘seksuele lust’. Dit kan worden opgemaakt uit de tekst (zie Toelichtingen).
... ea adeo suspenditur animus,/... wordt de geest zodanig opgeheven,...:
Spinoza herneemt zijn bewering van vorige paragraaf maar gebruikt nu het werkwoord: ‘suspendere’ : met als eerste betekenis ‘hoog oplichten’, verder ook ‘onzeker maken, in spanning houden’... In de 17de eeuw komt dit werkwoord semantisch dichter bij de betekenis van het Franse ‘suspendre’ dat ook in overdrachtelijke betekenis kan begrepen worden als opheffen (= uitschakelen). Spinoza stelt dus dat de geest als het ware passief wordt, tot stilstand komt, uitgeschakeld wordt...
… sed post illius fruitionem summa sequitur tristitia, quae, si non suspendit mentem, tamen perturbat et hebetat …/ ... Maar na het genieten volgt de grootste neerslachtigheid die, als de geest die niet opheft, hem toch blijft verwarren en afstompen... :
Het (seksuele) zingenot, aldus Spinoza, veroorzaakt de ‘hoogste’ droefheid. Deze superlatief is overdreven want de neerslachtigheid is voor alle vormen van zingenot niet even sterk. De neerslachtigheid is een vorm van (droefheid (tristitia)) die:
Hoe moet dit worden begrepen? Niet overwonnen neerslachtigheid:
… Honores ac divitias prosequendo non parum etiam distrahitur mens, praesertim ubi hae non nisi propter se quaeruntur , quia tum supponuntur summum esse bonum./. ... Eer en rijkdom najagen verdelen de geest niet minder, vooral als ze alleen maar om zichzelf worden begeerd, omdat ze worden verondersteld het hoogst goed te zijn;
Spinoza verdeelt in deze paragraaf de drie levensobjectieven in twee categorieën. Zingenot wordt gescheiden van eer en rijkdom. Dat laat hem toe om in deze een belangrijk onderscheid te maken:
- zingenot kan de geest volledig domineren en eer en rijkdom nastreven kan soms ook goed zijn, namelijk als ze NIET omwille van zichzelf worden nagejaagd (zie Toelichtingen, noot).
- Een ‘verdovende en verlammende’ werking hebben: het genieten wordt dan een ‘verslaving’;
- eer en rijkdom nastreven kan soms ook goed zijn, namelijk als ze NIET omwille van zichzelf worden nagejaagd (zie Toelichtingen, noot).
Nam, quod ad libidinem attinet, .../ Want wat het zingenot betreft ...:
We verwijzen naar wat we in de vorige paragraaf hebben gezegd over de drie levensdoelen. In paragraaf vier dient libido/zingenot begrepen als ‘seksuele lust’. Dit kan worden opgemaakt uit de tekst (zie Toelichtingen).
... ea adeo suspenditur animus,/... wordt de geest zodanig opgeheven,...:
Spinoza herneemt zijn bewering van vorige paragraaf maar gebruikt nu het werkwoord: ‘suspendere’ : met als eerste betekenis ‘hoog oplichten’, verder ook ‘onzeker maken, in spanning houden’... In de 17de eeuw komt dit werkwoord semantisch dichter bij de betekenis van het Franse ‘suspendre’ dat ook in overdrachtelijke betekenis kan begrepen worden als opheffen (= uitschakelen). Spinoza stelt dus dat de geest als het ware passief wordt, tot stilstand komt, uitgeschakeld wordt...
… sed post illius fruitionem summa sequitur tristitia, quae, si non suspendit mentem, tamen perturbat et hebetat …/ ... Maar na het genieten volgt de grootste neerslachtigheid die, als de geest die niet opheft, hem toch blijft verwarren en afstompen... :
Het (seksuele) zingenot, aldus Spinoza, veroorzaakt de ‘hoogste’ droefheid. Deze superlatief is overdreven want de neerslachtigheid is voor alle vormen van zingenot niet even sterk. De neerslachtigheid is een vorm van (droefheid (tristitia)) die:
- kan worden overwonnen,
- zo niet, dan veroorzaakt die in de geest toch nog verwarring en afstomping.
Hoe moet dit worden begrepen? Niet overwonnen neerslachtigheid:
- verwart (perturbat): want de neerslachtigheid blijft in de geest aanwezig en kan onzekerheid genereren en tot verwarring leiden;
- stompt af (hebetat): neerslachtigheid die aanhoudt kan bron zijn van depressies die de daadkracht en het (ethisch) handelen bemoeilijken of verhinderen.
… Honores ac divitias prosequendo non parum etiam distrahitur mens, praesertim ubi hae non nisi propter se quaeruntur , quia tum supponuntur summum esse bonum./. ... Eer en rijkdom najagen verdelen de geest niet minder, vooral als ze alleen maar om zichzelf worden begeerd, omdat ze worden verondersteld het hoogst goed te zijn;
Spinoza verdeelt in deze paragraaf de drie levensobjectieven in twee categorieën. Zingenot wordt gescheiden van eer en rijkdom. Dat laat hem toe om in deze een belangrijk onderscheid te maken:
- zingenot kan de geest volledig domineren en eer en rijkdom nastreven kan soms ook goed zijn, namelijk als ze NIET omwille van zichzelf worden nagejaagd (zie Toelichtingen, noot).
- Een ‘verdovende en verlammende’ werking hebben: het genieten wordt dan een ‘verslaving’;
- eer en rijkdom nastreven kan soms ook goed zijn, namelijk als ze NIET omwille van zichzelf worden nagejaagd (zie Toelichtingen, noot).
Toelichtingen
In deze paragraaf benadrukt Spinoza de kracht van de drie levensdoelen. De lezer merkt dat hij in deze paragraaf het zingenot op de eerste plaats zet.
Wij herinneren er de lezer aan dat de levensobjectieven die hier aan de orde worden gesteld de ziel affecteren en dat Spinoza die in zijn Ethica vanaf het derde deel uitvoerig behandelt.
1 Want wat het zingenot betreft. Spinoza maakt hier een opmerking over ‘neerslachtigheid’: die ontleent hij aan Aristoteles’ Ethica. Over de seksuele lust stelt hij: ‘het (menselijk) dier is droef na de coïtus’ ( post coitum animal triste). Het feit dat Spinoza deze uitdrukking hier gebruikt, wijst erop dat hij het wel degelijk over deze specifieke vorm van zingenot heeft.
2 Drie gebruikelijke levensdoelen. Rijkdom, eer en zingenot belasten de geest. Die belasting manifesteert zich van erg zwak tot buitengewoon sterk. Echt pathologisch wordt het als een van die levensdoelen op monomane wijze de geest occuperen, d.w.z. als een persoon zijn denken en doen maximaal in functie stelt van rijkdom, eer of zingenot.
3 Hoe zingenot ervaren wordt. Spinoza situeert in deze paragraaf het ervaren van zingenot in de tijd: het genot duurt en heeft een nawerking. De oorsprong ervan blijft hier buiten beschouwing:
In deze paragraaf benadrukt Spinoza de kracht van de drie levensdoelen. De lezer merkt dat hij in deze paragraaf het zingenot op de eerste plaats zet.
Wij herinneren er de lezer aan dat de levensobjectieven die hier aan de orde worden gesteld de ziel affecteren en dat Spinoza die in zijn Ethica vanaf het derde deel uitvoerig behandelt.
1 Want wat het zingenot betreft. Spinoza maakt hier een opmerking over ‘neerslachtigheid’: die ontleent hij aan Aristoteles’ Ethica. Over de seksuele lust stelt hij: ‘het (menselijk) dier is droef na de coïtus’ ( post coitum animal triste). Het feit dat Spinoza deze uitdrukking hier gebruikt, wijst erop dat hij het wel degelijk over deze specifieke vorm van zingenot heeft.
2 Drie gebruikelijke levensdoelen. Rijkdom, eer en zingenot belasten de geest. Die belasting manifesteert zich van erg zwak tot buitengewoon sterk. Echt pathologisch wordt het als een van die levensdoelen op monomane wijze de geest occuperen, d.w.z. als een persoon zijn denken en doen maximaal in functie stelt van rijkdom, eer of zingenot.
3 Hoe zingenot ervaren wordt. Spinoza situeert in deze paragraaf het ervaren van zingenot in de tijd: het genot duurt en heeft een nawerking. De oorsprong ervan blijft hier buiten beschouwing:
- - oorsprong: in zijn Ethica behandelt Spinoza in het derde deel het ontstaan van affecten, de macht die ze op de geest kunnen uitoefenen (vierde deel) en hoe de geest ze uiteindelijk kan intomen (vijfde deel).
- - tijdens het genieten: alle zingenot ‘beroest’ in mindere of in meerdere mate met twee gevolgen:
- de persoon ervaart daardoor een zekere rust omdat het zingenot hem de illusie geeft het goede te hebben gevonden;
- zingenot occupeert de geest volledig, zodat die niet op normale wijze kan functioneren: de zinnen (sfeer van de ‘materialiteit’) tasten de geest (sfeer van het ‘spirituele’) aan.
- - na het genieten: als het zingenot eindigt, ontstaat in mindere of in meerdere mate neerslachtigheid. De geest kan die overwinnen. Gebeurt dat niet dan betaalt de geest (de ziel, het gemoed) er een prijs voor: verwarring en/of afstomping.
Rijkdom omwille van een secundair doel
Dat zou breder en preciezer kunnen worden uitgelegd. Spinoza legt ons in deze noot uit dat over ‘rijkdom’ toch een belangrijk onderscheid moet worden gemaakt:
Maar dat wordt gereserveerd voor de passende plaats. Een typisch Spinoza-cliché. Hij gebruikt het om niet verder te hoeven uitweiden. Soms is dit uitstel gewoon afstel.
- rijkdom kan om zichzelf worden nagestreefd: dit is in Spinoza’s visie ethisch niet acceptabel en houdt voor het gemoed grote gevaren in;
- rijkdom kan ook omwille van een secundair en ethisch acceptabel doel worden nagestreefd. Spinoza’s voorbeelden zijn: gezondheid, wetenschap en kunst. Hij geeft impliciet te kennen dat het levensobjectief ‘rijkdom verwerven’ in dit geval aanvaardbaar is;
- rijkdom die omwille van een minder of niet acceptabel doel, als eer of zingenot, wordt nagestreefd, is kennelijk voor hem ethisch niet verantwoord.
Maar dat wordt gereserveerd voor de passende plaats. Een typisch Spinoza-cliché. Hij gebruikt het om niet verder te hoeven uitweiden. Soms is dit uitstel gewoon afstel.
