Leestips bij de Ethica handgeleid

1 Iedereen kan kennis maken met de biosofie (levensfilosofie) van Spinoza door zijn hoofdwerk de Ethica te lezen. Die lectuur kan gebeuren op drie niveau’s.
  • Basisniveau: lectuur van capita selecta, uit de Ethica, voornamelijk de langere teksten;
  • Intermediair niveau:  lectuur van een bekorte versie van de Ethica (op deze website); 
  • Gevorderd niveau: lineaire lectuur van de Ethica, van deel I tot deel 5.
2 Lezers met voldoende voorkennis kunnen meteen naar niveau 2 (of eventueel naar niveau 3).
3 Per niveau wordt de lectuur van de Ethica aangevuld met de studie van het leven en de tijd van Spinoza.
De Nagelate Schriften van BDS: het 17de-eeuwse Nederlands is niet altijd makkelijk te verstaan. Wie doorbijt (met een moderne Nederlandse vertaling in de aanslag) zal snel het statige 17de-eeuwse Nederlands onder de knie krijgen.

Illustratie
Exemplaar van de Editio Princeps van de Opera Posthuma, 1677 (rebacked)
TEN GELEIDE
1 De leeswijzer bestaat uit zowat vijftig, zorgvuldig geselecteerde boeken, aangevuld voor de eerste twee niveau’s met e-informatie. Elk niveau omvat literatuur over Spinoza’s leven en levensleer. Vrijwel alle boeken zullen moeten worden opgedolven in publieke bibliotheken (stedelijke en universitaire). Sommige boeken zijn nog in de handel en ook antiquariaten kunnen soms een oplossing bieden. Er bestaat, gelukkig, vandaag ook in vele talen een E-Spinoza, maar CAUTE – OPGELET!: het is niet al goud wat blinkt...
2 Academische filosofen (beroepsfilosofen), hebben sedert de jaren '70 van vorige eeuw Spinoza tot een uitverkoren wingewest gemaakt. Ze produceerden de laatste halve eeuw torenhoge stapels artikels en boeken, voornamelijk gewijd aan deel 1 en deel 2 van de Ethica. Spinoza’s praktische filosofie, uiteengezet in de andere delen, boeit hen niet of nauwelijks. De globaal-lineaire studie van de Ethica werd verwaarloosd en Spinoza’s metafysische moraal bleef onderbelicht.
3 Studie van Spinoza’s filosofie op gevorderd niveau is, helaas, niet mogelijk zonder een beroep te doen op anderstalige literatuur.

Illustratie
Gartnerkofe (2195 m) in Karinthië, Oostenrijk, bewerkt: op de top staat de Opera Posthuma van 1677. Een monument in de mondiale filosofie-literatuur.

​BASISKENNIS
(Wat de filosofie-liefhebber hoort te weten over het leven en de filosofie van Spinoza).

​1 Wim Klever (Erasmusuniversiteit, Rotterdam): Nestor van de Nederlandse Spinoza-scholars (91!). Hij heeft inzake Spinoza veruit de meeste publicaties op zijn naam staan, waaronder zo'n vijftien in boekvorm. Hij publiceerde Spinoza- vertalingen en commentaren, studies over het leven van Spinoza en diens relatie tot andere 17de-eeuwse denkers, o.a. tot Frans van de Enden, die hij een proto-Spinoza noemde. Zie op deze site onder ’Spinozakenners vandaag’, ‘Klevertjes’ en onder ‘blogs’.
2 Jan Knol (1946-2016): een liberaal gereformeerd predikant die een overtuigd Spinozist werd. De vermelde publicaties zijn een uitstekende inleiding tot de Ethica.
3 De langere teksten van de Ethica zijn een uitstekende nadere kennismaking met kerngedachten van Spinoza’s filosofie: lees de langere scholia, de appendix van het eerste deel, de inleidingen tot deel 3, 4 en 5.

Lectuur
  • Erik Bindervoet & Saskia Pfaeltzer, Spinoza’s achtbaan, Amsterdam, s.d.
  • Jaron Beekes, De lens van Spinoza, Amsterdam 2011. (Beeldverhaal).
  • Rudi Rotthier, De naakte perenboom, Op reis met Spinoza, Amsterdam, 2013.
  • André Voigt, Niemand is zo wakker, Historische roman over het leven van Spinoza, Amsterdam, 2020. (Zie boekbespreking op deze website onder ‘blogs’).

(Zie ook niveau ’intermediair’ onder lectuur)

INTERMEDIAIRE KENNIS
(Wat de Spinoza-liefhebber hoort te weten over het leven en de filosofie van Spinoza).

Uitdieping en verbreding van de basiskennis
1 P.-Fr. Moreau (ENS, Lyon): een van de grootste Franse Spinoza-kenners: de hier vermelde inleiding is meesterlijk!
2 Henri Krop (Universiteit Rotterdam): de vermelde editie is tweetalig Latijn/Nederlands en bevat een hoogst interessante inleiding.

Anderstalige literatuur
Beth Lord, Spinoza’s Ethics, An Edingburgh Philosophical Guide, Edinburgh, 2010. Uitstekend!
 
Lectuur
  • Irvin D. Yalom, Het raadsel Spinoza, Amsterdam, 2012.
  • Goce Smilevski, Het web van Spinoza, Amsterdam, 2014.
  • Maxime de Rovere, Spinozaland, De ontdekking van de vrijheid – Amsterdam, 1677, Amsterdam, 2021. Een  patchwork van fictie, veronderstellingen en onbewezen verhalen over Spinoza aangevuld met historisch onderbouwde verhalen. Ontspanningslectuur, mondjesmaat te lezen. Zie mijn boekbespreking.

GEVORDERDE KENNIS
(Wat de Spinoza-kenner minimaal moet beheersen over het leven en de filosofie van Spinoza).

Uitdieping en verbreding van de intermediaire kennis.
Voor wie een grondige studie over Spinoza’s leven en filosofie wil ondernemen. Het Ethica-monument bereiken op de top van de berg en een globaal-eenduidig begrip van Spinoza verwerven is onmogelijk, maar een permanente stimulans om het genie van de Meester te bewonderen.

1 Edwin Curley (Princeton University): deze Amerikaanse academicus vertaalde ALLE werken van Spinoza (uitgezonderd de Hebreeuwse grammatica). Zijn levenswerk (meer dan 40 jaar arbeid!) werd uitgegeven in twee delen. De Ethica is opgenomen in deel I onder de originele en hoogst accurate titel The Metaphysical Moralist.
Tweede deel: The collected works of Spinoza II, edited and translated by Edwin Curley, II, Princeton, 2016.
Deze recente vertaling, met inleiding en commentaar, is dus van EEN HAND en garandeert eenheid van vertaalkeuzes en van filosofische interpretatie: ten onzent ongeëvenaard! Wie de Ethica in Nederlandse vertaling leest, doet er goed aan de vertaling van Curley bij de hand te hebben.
2 Pierre Macherey (universiteit van Rijsel) publiceerde zijn erudiete lineaire commentaar bij de Ethica-delen niet in chronologische orde: Tome I 1998, Tome II 1997, Tome III 1995, Tome IV 1997, Tome V 1994.
3 Harry Austyn Wolfson (Harvard University): deze erudiete geleerde probeert te achterhalen waar Spinoza zijn mosterd haalde. Veel Spinoza-vereerders vonden en vinden het niet leuk dat hun Leidsman wordt voorgesteld als een ‘filosofische assembleur’. Tekenend: het werd nooit in het Nederlands vertaald. Bijna een eeuw na verschijnen is dit meesterlijk Spinoza-boek nog steeds in druk!

Aanvullende literatuur
Wim Klever, Ethicom, Delft, 1996.(Commentaar op (vrijwel) de hele Ethica, inclusief vertalingen).
Michael Della Rocca, The Oxford Handbook of Spinoza, Oxford, 2018.

Lectuur
  • Isaac Bahevis Singer, The Spinoza of Marketstreet, 1961. (Nobelprijswinnaar, 1978; short story),
  • Bernard Malamut, The fixer, New York, 1966. (Pulitzerprize en National Book Award)
  • Juan Arnau, El cristal Spinoza, Valencia, 2012.
  • Paul Claes, Het kristal. Twaalf Sonetten voor Spinoza, Jozef Moetwillig, 2014.