John Cage over de ellende in de wereld

De Amerikaanse avant-gardecomponist John Milton Cage (1912-1992) woonde ooit eens een concert bij van een bevriend toonkunstenaar. Die had ook de tekst geschreven voor het programmaboekje. Hij drukte daarin de hoop uit dat zijn muziek een bijdrage mocht leveren om de ellende in de wereld te verminderen. Na de uitvoering van zijn muziekstuk polste Cages vriend nieuwsgierig naar de mening van Cage. Hij kon de muziek wel waarderen beweerde hij, maar hopen dat muziek de ellende van de wereld zou verminderen, dat vond hij maar niets. Verbaasd vroeg de componist of Cage dan niet van mening was dat er té veel ellende in de wereld was. Cage repliceerde droogjes dat er in de wereld altijd net zoveel ellende bestaat als er zijn moet. Beide componisten waren het duidelijk oneens.

De ellende waarover beide componisten het hebben, mag begrepen worden als ellende die veroorzaakt kan worden door iets wat gebeurt in de natuur en de samenleving en ook ellende die veroorzaakt wordt door eigen toedoen.
1 Cage stelt dat de ellende op de wereld (in de natuur) op elk moment is wat zij is: geen weg eromheen, dat moet worden aanvaard. Het kwantum van de aanwezige ellende op een bepaald meetpunt is dus nooit té weinig, nooit té veel. Cage onderschrijft met zijn bewering het determinisme van de natuur. Hij schaart zich hiermee aan de zijde van Spinoza, die stelt dat de natuur beheerst wordt door onveranderlijke natuurwetten en bovendien ook waardenvrij is, zodat ‘ellende’ geen objectief kenmerk is van de natuur.
2 Cages vriend meent dat muziek ellende kan verminderen. Muziek als verzachter van de zeden, jawel, maar die opvatting staat diametraal tegenover die van Cage.

De bril van Spinoza
Maar! Spinoza leert ook nadrukkelijk dat mensen in staat zijn hun affecten (dus ook hun ellende) in bedwang te houden, te milderen. Dat kunnen ze door hun rede te gebruiken om over natuur en zichzelf adequate ideeën te vormen. Als ze daarin slagen, zullen ze, binnen zekere grenzen, terrein terugwinnen op het determinisme van de natuur. Een kernboodschap van Spinoza’s Ethica.
Ook de onvolprezen diplomaat en historicus Alexis de Tocqueville (1805-1859), beweerde, mogelijk door Spinoza geïnspireerd:
‘Dans ses vastes limites l’homme est libre’.
Als beide componisten door de bril van Spinoza naar de wereld gekeken hadden, dan hadden ze elkaar halfweg ontmoet. Spinoza’s filosofie als verzoener van standpunten, brenger van harmonie tussen opposanten, bestrijder dus van meningsverschillen, die als bekend, nogal eens wat ellende kunnen veroorzaken. Spinoza’s levensleer is dus, merkwaardig genoeg, op zich ook een medicijn om de ‘ellende’ in de wereld te verminderen!
​
Geprepareerde piano
John Cage is een prominent vertegenwoordiger van de avant-gardistische muziek. Hij componeerde zogenaamde ‘aleatorische’ muziek. Dat is muziek waarin het toeval een rol werd toebedeeld. Hij gebruikte daartoe ook ‘geprepareerde piano’s’. Het resultaat zal vast niet door iedereen gesmaakt worden. De meeste melomanen zullen de mening bijtreden van onze Leopold II, Koning der Oude Belgen, en Cages muziek bestempelen als ‘du bruit couteux‘… Hoewel hij ook ‘stilte’ componeerde: ‘muziek’ zonder klanken…
Wie de moed en het uithoudingsvermogen heeft om de composities van deze ‘modernist‘ te beluisteren kan terecht op Youtube voor een licht verteerbaar stukje met 'geprepareerde piano', gespeeld door Boris Berman.​

---

---