Michiel Wielema, Spinoza in het Derde Rijk, Tijdschrift voor Geschiedenis, vol.127, NO1, 2014, blz. 41-61. De heer L. Coenen, Liers stadsarchivaris, attendeerde mij op een Spinoza-artikel in het Tijdschrift voor Geschiedenis : Spinoza in het Derde Rijk. (1) Het artikel is van de hand van Michiel Wielema, filosoof en wetenschappelijk vertaler. ‘Hoe dachten de nazi’s over Spinoza, een van de grootste joodse denkers?‘ vraagt de auteur zich af. In dit erg interessante artikel worden ter illustratie enkele Duitse Völkische auteurs en enkele vakfilosofen besproken die in het tijdsgewricht 1880-1940 antisemitische interpretaties van Spinoza’s filosofie publiceerden. Boekverbranding De nazi-receptie van Spinoza kan beschouwd worden als een negatief intermezzo in de gunstige ontvangst die Spinoza ten deel viel voor de 20ste eeuw en na de Tweede Wereldoorlog. In het Derde Rijk was joodse filosofie ongewenst: ook Spinoza ’s geschriften werden door de nazi’s verbrand. Twee auteurs die de revue passeren : Eugen Dühring (1833-1921), een naam die misschien nog een zwak belletje doet rinkelen omdat Friedrich Engels over hem een anti-boek schreef (2) en Houston Stewart Chamberlain (1855-1927), die zich nota bene opwerkte tot schoonzoon van Richard Wagner, zijn belangrijkste prestatie. Wielema citeert uit Chamberlains Immanuel Kant (3). Waarom hij dat doet zal hieronder duidelijk worden. Beide auteurs, algemeen beschouwd als proto-nazi’s, spanden zich in om de filosofie van de jood Spinoza los te weken uit de historische context van de Duitse filosofie en hem te brandmerken als niet origineel. Nazi-vakfilosofen als Hans Grunsky en Max Wundt deden hetzelfde maar dan in het kader van de Jüdenforschung, een door de nazi’s uitgevonden ‘wetenschappelijke’ discipline. Ook partij-ideoloog Alfred Rosenberg laat zich niet in deze niet onbetuigd. Leentjebuur In het Theologisch-politiek traktaat (TTP) oefende Spinoza scherpe kritiek uit op het judaïsme. Hij verwierp de uitverkiezing van het joodse volk en bestempelde het judaïsme als een politieke godsdienst die tot doel had de joodse staat in te richten en te ordenen. Die kritiek was de nazi’s uiteraard niet ontgaan, want het was koren op hun molen. Helaas, voor hen, kwam die van een jood. Via een tussenstation kon de kritiek toch netjes ingepast worden in de anti-joodse propaganda: de nazi's verwezen gewoon naar… Kant (1724-1804), die Spinoza’s zienswijze had overgenomen via filosoof Mozes Mendelssohn (1729-1786), die op zijn beurt leentjebuur speelde bij Spinoza… ‘De opvattingen van Spinoza en Kant over het politiek karakter van het jodendom zijn frappant gelijkluidend’, stelt Wielema. Filosoof-zwetser De auteur besluit zijn artikel met de vermelding dat in een recente publicatie beweerd wordt, dat Hitlers filosofische speculaties mogelijk ook door Spinoza zijn beïnvloed. Daarvoor zou Dietrich Eckart, mentor van Hitler, verantwoordelijk tekenen... (4). Tot slot: nu wil toch zeker het toeval, pardon, de eeuwige natuurwet, dat in mijn bibliotheek al vele decennia lang de tweede editie van Chamberlains ‘Kant’ staat te verstoffen. Ooit op een blauwe maandag kocht ik die antiquarisch, verleid door de naam van Kant in de titel. Van Houston Stewart Chamberlain had ik toen nog nooit gehoord. Het boek van deze filosoof-zwetser, is nauwelijks het openen waard en mijn exemplaar is niet meer dan een curiosum, omdat de eerste eigenaar het in 1916 kocht in Koningsberg, geboorteplek van Immanuel de Grote. _____ (1) Michiel Wielema, Spinoza in het Derde Rijk, Tijdschrift voor Geschiedenis, vol.127, NO1, 2014, blz. 41-61. (2) Friedrich Engels, Anti-Dühring, in het tijdschrift Vorwärts, 1877. Boekeditie, Leizig, 1878. (3) Houston Stewart Chamberlain, Immanuel Kant. Die Persönlichkeit als Einführung in das Werk, München, 1905. (4) Friedrich Tomberg, Das Christentum in Hitlers Weltanschauung, Munchen, 2012, blz. 160. Door Wielema vermeld in noot 96. Comments are closed.
|
AuteurWilly Schuermans (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft. Willem Meijer (1903) SKL (Spinoza kring Lier)
Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677) Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.
Categorieën
Alles
Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
[email protected] Mijn andere sites! |