Theodor Ebert, Der rätselhafte Tod des René Descartes, Aschaffenburg, 2009, (Alibri Verlag), 236 blz. ISBN 978-3-86569-048-7 (Te koop bij de uitgever of bij Amazon.de, ca. € 16) Leergierige virago René Descartes stierf in Stockholm op 11 februari 1650 om 4 uur ‘s morgens. Hij verbleef sedert de herfst van 1649 in de Zweedse hoofdstad op uitnodiging van koningin Christina I. Deze leergierige virago wilde toch zo graag filosofieles krijgen van deze beroemde Fransman. Descartes betrok in Stockholm een appartement in de ambtswoning van zijn vriend Pierre Chanut, Frans ambassadeur van Lodewijk XIV. Die ambassadeursresidentie lag niet al te ver van het koninklijk paleis. En maar goed ook. Om Christina te dienen moest René wel erg vroeg uit de veren: de koninklijke filosofieles begon om vijf uur des morgens… De winter van 1649-1650 was op de koop toe een van de strengste in jaren, zodat kouwelijke langslaper Descartes het niet onder de markt had met deze Soevereine Dame. Cold case Op woensdag 2 februari 1650 kreeg Descartes hoge koorts. Na een ziekbed van 10 dagen gaf Descartes de geest. De lijfarts van Koningin Christina, een Hollander waaraan Descartes de pest had, en de beste zorgen hadden geen baat gebracht. Nog maar goed en wel begraven of er gingen in de Zweedse hoofdstad al verhalen de ronde als zou Descartes geen natuurlijke dood zijn gestorven. Het gerucht verspreidde zich in de loop van 1650 over Europa. Er viel echter niets te bewijzen en een verdachte kon ook al niet aangewezen worden. In de Descartes-literatuur, die uiterst omvangrijk is, werd betrekkelijk weinig aandacht besteed aan de verdachte omstandigheden waarin de filosoof overleed. Deze zaak is al 365 jaar een cold case! Whodunnit
Theodor Ebert (°1939) doceerde filosofie aan de universiteit van Erlangen-Nürnberg en is gesneden uit het hout van de ernstige onderzoeker. Dat blijkt ten overvloede uit het boek dat hij over ‘het raadselachtige overlijden’ van Descartes in 2009 publiceerde. Hij gaf zich de moeite alle nog bestaande historische documenten over deze zaak te verzamelen. Die onderwierp hij vervolgens aan een even rigoureus als scherpzinnig onderzoek. Hij weet zijn stof zo te ordenen dat zijn studie leest als een whodunit. Spannend tot de laatste bladzijde. In dat opzicht is het dus alvast een geslaagde publicatie. Maar wat zijn de resultaten van zijn onderzoek en kan het overtuigen? Om niet het gras voor de voeten van geïnteresseerde lezers weg te maaien, verklap ik niet alles. De lectuur van de overgebleven documenten en de vernuftige interpretatie daarvan, leiden tot het besluit dat Descartes’ overlijden op zijn minst raadselachtig was, ja zelfs verdacht. Er zijn sterke aanwijzigen dat Descartes met gif om het leven werd gebracht door iemand die geregeld bij Pierre Chanut aan huis was. Ebert kwam ook op het spoor van een motief voor de moord. Daarover toch een woordje meer. Het past volkomen in de tijdgeest van de 17de eeuw, meer bepaald in de wereldbeschouwelijke en religieuze gisting van die eeuw en in de openlijke en verborgen strijd van Rome tegen de Hervorming. Paapse spionnen Koningin Christina speelde ca. 1650 met de gedachte om zich te bekeren tot het Roomse geloof. Stel je voor: de Lutherse Christina I, gekroond staatshoofd, dochter van Gustaaf-Adolf, held van de zopas beëindigde Dertigjarige Oorlog (1618-1648), kampioen ook van de Hervormde Partij, uitgerekend die Christina zou zich bekeren tot de Paapse partij…du jamais vu… En dan de gevolgen van die stap voor Zweden en voor Europa! Hoe dan ook, als dat zou gebeuren, dan was dat een nooit eerder geziene nederlaag voor het Hervormde kamp en een klinkende overwinning voor de Contrareformatie. Hovelingen die tot de intieme kring van de koningin behoorden en wellicht ook Hervormde en Paapse spionnen, zullen deze brisante zaak zeker van nabij hebben gevolgd. Descartes werd door velen in Europa beschouwd als een onversneden atheïst. Hij kon dus met enige grond worden beschouwd als iemand die de bekeringsplannen van de Zweedse Koningin kon dwarsbomen. De katholieke partij zag voor de bekering van Christina in de persoon van Descartes een sta-in-de-weg en kon dus geen risico nemen. Hij diende uit de weg geruimd! In de residentie van Chanut was er iemand, met relaties tot in Rome, die bereid was tot actie, ad Majorem Dei Gloriam. Geen smoking gun Wat ik ervan geloof: voor mij staat het vast dat Descartes in verdachte omstandigheden overleed. Ik kan het mij best zo voorstellen. De filosoof liep op een natuurlijke wijze een longaandoening op. Mogelijk was hij besmet geraakt bij de verzorging van zijn gastheer Pierre Chanut, die kort voordien ook met een longaandoening te bed had gelegen, maar het overleefde. De persoon die de auteur als dader aanwijst, heeft in die omstandigheden - een doodzieke Descartes - de natuur een handje willen helpen om er absoluut zeker van te zijn dat Descartes de dans niet zou ontspringen, zoals zijn vriend Chanut. De dader moet hebben begrepen dat het ziekbed van Descartes een gedroomde gelegenheid was om zich van een gerenommeerde atheïst te ontdoen en er nog mee weg te komen ook. En smoking gun kon inderdaad niet gevonden worden. Op 2 augustus 1651 informeert Koningin Christina I van Zweden de Portugese jezuiët Antonio Macedo, lid van de Portugese ambassade in Stockholm, over haar bekeringsplannen. Dat gebeurt met het nodige decorum uiteindelijk in Rome op 24 december 1654. Het jaar voordien had ze verzaakt aan de Zweedse kroon. De lezer kan in het boek kennis nemen van alle nog beschikbare documenten die betrekking hebben op de raadselachtige dood van Descartes. Dat stelt hem in staat de interpretatie van Ebert te evalueren en desgewenst ook zijn eigen interpretatie van de feiten te construeren. Boeiende en voorbeeldige geschiedschrijving, een aanrader! Het boek is helaas niet vertaald in het Nederlands. Opmerkingen zijn gesloten.
|
AuteurWilly Schuermans (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft. Willem Meijer (1903) SKL (Spinoza kring Lier)
Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677) Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.
Categorieën
Alles
Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
[email protected] Mijn andere sites! |