In de geschiedenis van de filosofie zijn er heel wat denkers die hun bevlogen gedachten een schitterende literaire vorm konden aanmeten. Plato was niet de eerste die dit voor elkaar bracht maar vast en zeker de grootste filosoof-literator aller tijden. Literaire denkers zijn er, gelukkig maar, ook onder de mindere goden. De Franse filosoof Alain (1868-1951, nom de plume van Emile Chartier) is een van die denkers die filosofie en belletrie aardig met elkaar wisten te verzoenen. In Frankrijk is hij een klassieker en alom geëerd: zijn werken werden in 4 delen gepubliceerd in de Bibliothèque de la Pléiade; dat liegt er niet om. Hij was professeur de philo aan het Collège Henri IV (in Frankrijk een instituut!) en telde o.a. André Maurois en Simonne Weil onder zijn discipelen. Hij publiceerde over tal van filosofische onderwerpen en schreef in enkele tijdschriften een massa literair-filosofische columns die hij ‘Propos’ noemde: bijna 9000 stuks! Enkele duizenden werden verzameld in twee Pléiade-delen (1). In 1955, kort na Alains overlijden, vertaalde ene J.A. Sandfort twaalf van die Propos (2). Daarmee moeten Alains Propos het stellen in onze moerstaal... Ook van zijn andere werken zijn mij geen vertalingen, oude of recente, bekend: geen wonder dat ten onzent bijna niemand hem kent! Grasduinen Dit voorjaar verscheen zijn Journal inédit, 1937-1950 (3). Dat veroorzaakte in Frankrijk behoorlijk wat ophef: aandachtige lezers ontdekten daarin anti-semitische ideeën... een smet op het blazoen van een Frans educatief en filosofisch icoon! Hoe men hier een en ander (in de context) interpreteert, mij zal het alvast niet beletten te doen wat ik al decennia doe: Alain lezen en herlezen. Ik grasduin geregeld ook in zijn Propos en altijd met evenveel literair (en filosofisch) plezier. Met zuinige vingers (dat hoort zo) sla ik het Pléiade-deel op en kom uit op een Propos van 25 juni 1909 (4). Alain verwijst daarin bondig naar een aardig verhaal uit de Politeia van Plato. Ik herinner me het niet en haal daarom mijn Plato boven (5). Het gaat over de nogal ingewikkelde mythe van Ter waarmee Plato zijn Politeia besluit. Ter (geen Griek, maar een Pamfyliër) wordt voor dood van het slagveld afgevoerd. Als hij na twaalf dagen op de brandstapel gedeponeerd wordt om in rook op te gaan, ontwaakt hij evenwel: hij was maar schijndood... Ter vertoefde even in het Rijk der Doden en mag van de goden aan de levenden vertellen wat hij hoorde en zag. Uit zijn verhaal leren we o.a. hoe de zielsverhuizing in zijn werk gaat. Vooraleer de schimmen na verloop van heel wat tijd en heel wat avonturen een nieuw leven tegemoet gaan, worden ze voor een moeilijke keuze gesteld. Wenst de ziel zich de gedaante van een dier of van een mens. En wordt het dan een man of een vrouw? Welk leven wordt uitgekozen? De goden zijn niet verantwoordelijk voor de keuze: die wordt door de zielen in alle vrijheid en op eigen verantwoordelijkheid gemaakt. Dan steken de gestorvenen de Lethe, de rivier van de vergetelheid, over en beginnen ze aan een nieuw leven... Alain knoopt hier volgende bespiegeling aan vast: ‘Voilà une singulière épreuve et une étrange punition, qui est pourtant plus redoutable qu’elle en a l’air. Car il se trouve peu d’ hommes qui réfléchissent sur les véritables causes du bonheur et du malheur. Ceux-là remontent jusqu’à la source, c’est-à-dire, jusqu’aux désirs tyranniques que mettent la raison en échec. Ceux-là se défient des richesses, parce qu’elles rendent sensible aux flatteries et sourd aux malheureux, ils se défient de la puissance, parce qu’elle rend injustes, plus ou moins, tous ceux qui en ont, il se défient du plaisir, parce qu’ils obscurcissent et éteignent enfin la lumière de l’intelligence. Ces sages-là vont donc retourner prudemment plus d’ un sac de bel apparence, toujours soucieux de ne point perdre leur équilibre et de ne point risquer, dans une brillante destinée, le peu de sens droit qu’ils ont conquis et conservé avec tant de peine. Ceux-là emporteront sur leur dos quelque destinée obscure dont personne ne voudrait.' (6) In het Leven en, blijkens het verhaal van Ter, ook in het Hiernamaals, draait het in belangrijke mate om het maken van juiste keuzes. Daar is het Alain in deze Propos om te doen. Alleen de zeldzamen die nadenken over de bronnen van goed en kwaad, aldus Alain, kunnen hun keuze rationeel onderbouwen en zo een goede keuze maken. De anderen geven zich over aan het toeval en zijn daardoor een speelbal in handen van de natuur. 'Les véritables causes du bonheur et du malheur... désirs tyranniques que mettent la raison en échec… ceux-là (les sages) se défient de la richesse... de la puissance...' Als ik dat zo lees, denk ik spontaan aan Spinoza. Dat is voor mij niet zo ongewoon omdat ik Bento altijd op de neus heb... maar denk je toch ook niet, lezer, dat Alain in deze tekst Spinoza in het achterhoofd had? Of je nu met ja of nee antwoordt of twijfelt, het doet er niet zoveel toe: misschien maakte je zonet kennis met Alain en krijgt je goesting om wat rond te dwalen in zijn teksten? Dat kan overigens makkelijk: wie Alains werken (de Propos uitgezonderd) beter wil leren kennen, kan terecht op Les classiques van de Universiteit van Quebec. Laat vooral zijn korte studie over Spinoza (1946) niet ongelezen. ___ (1) Alain maakte van de Propos een literair genre op zich. Hij vertrekt altijd van de actualiteit of van gebeurtenissen uit het dagelijks leven om er vervolgens over te filosoferen. Door zijn puntige formuleringen en sierlijke stijl was hij bij het grote publiek erg geliefd. (2) J.A. Sandfort, Twaalf praatjes, L.J.C. Boucher, s’-Gravenhage, 1955. Het moeilijk te vertalen woord Propos omzetten in ‘praatjes’ is een weinig geïnspireerde vertaalkeuze en zet het genre geen eer bij. Gelukkig is het boekje antiquarisch haast onvindbaar. (3) Alain, Journal inédit, 1937-1950, Paris, 2018, (Editions des Equateurs). (4) Alain, Propos, Tome II, Paris, 1970, blz. 130-132. (5) Plato, Politeia, in Platonis Opera, Tomus IV, Oxford, (ed. 1962), 614 b e.v. Ik verwijs graag naar twee Nederlandse vertalingen van de volledige Plato. De oudste is een Vlaamse van de hand van X. De Win (Plato, Verzameld werk, Antwerpen, 1962-1965, 3 dln.); de recentere is van het stel Warren/Molegraaf (Plato, Verzameld werk, Amsterdam, 1994-2008, 17 delen). De titel van de Politeia vertalen ze als Het bestel, een indicatie van hun soms wat al te Hollandse vertaaltrant. Vlamingen zullen meer plezier beleven aan de Vlaamse X. De Win. (6) id.,o.c., blz. 131. Comments are closed.
|
AuteurWilly Schuermans (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft. Willem Meijer (1903) SKL (Spinoza kring Lier)
Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677) Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.
Categorieën
Alles
Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
[email protected] Mijn andere sites! |