Wie het nog niet deed, moet het deze zomer maar eens doen! Waag je te water, neem een plezierschuit in het mooie Koblenz en vaar Vader Rijn af, naar Bingen of verder nog naar Wiesbaden. Ik wens je een zonnige dag toe, zodat je plaats kan nemen op het voordek. Uit de luidsprekers van het schip debiteert een melige stem toeristische wetenswaardigheden over wat er zoal historisch te bewonderen is op de ene of de andere oever. Niet wereldschokkend, maar het hoort erbij. Het zal de pret en het schitterend decor (Unesco Werelderfgoed) niet bederven. Daar waar de Rijnvallei wat enger wordt en langs beide zijden een steile begroeide rotswand omhoog rijst, de Felsen Kessel van Sankt Goar, zal een lied opklinken. Je herkent de melodie meteen. Passagiers zingen het mee en wie de tekst niet goed meer kent, neuriet boven of onder de toon, het komt er niet op aan… ‘Ich weiss nicht was soll es bedeuten, das ich so traurich bin….’ Als de tweede of de derde strofe opklinkt, vaar je, wis en zeker zonder ongeluk, voorbij de rots van de Lorelei... Het lied bezingt de eeuwenoude legende van toverkol Loreley, die vanop haar rots met zoet gezang schippers de kelder inlokt. Als dat alles niet volstaat om je in een romantische bui te brengen, drink er dan een fluit Moezelfoesel bij. Helpt ook dat niet, spring dan over boord! Mythische wezens De tekst van het lied is van Heinrich Heine (1797-1856), prins der Duitse dichters, journalist, criticus en essayist. Hij had joodse roots en was begenadigd met een Frans hart. Zijn gedichten werden o.a. door Schubert en Schumann op muziek gezet. Tot op de dag van vandaag is Europeaan Heine populair in woord en muziek. Hij schreef ook een lang filosofisch essay Zur Geschichte der religion und Philosophie in Deutschland (1852) (1). Dat deed hij om zijn tijdgenoten, vooral de Fransen, wat meer vertrouwd te maken met de geestesgeschiedenis van het toen nog mysterieuze Duitsland, een lappendeken van staatjes en staten, bedekt met diepe, donkere wouden, bergen en stromen, beneveld en bewoond door mythische wezens. Het nog steeds lezenswaardig essay schetst een aspect van de Duitse filosofie, namelijk hoe (in de visie van de auteur) rationalisme en het pantheïsme zich ontwikkelden uit de religie. In het tweede deel van dit boekje schrijft Heine over het pantheïsme dat hij aanvat met Spinoza. Hier zijn we dan… De tekst is te lang om hem volledig over te nemen. Ik beperk me daarom tot het citeren van drie merkwaardige uitspraken (2). Doornenkroon Heine komt ook op de proppen met het verhaal over de voortreffelijke levenswijze van Spinoza. Dat beeld steunt op de oudste biografieën en gedijde blijkbaar toen ook al in Duitsland. Toen Heinrich schreef was de Spinozareceptie daar al aardig op snelheid gekomen, maar intussen zijn we dat wel wat beu gelezen... Overigens: of al wat over die ‘voortreffelijkheid’ verteld wordt klopt, is lang niet zeker en is alvast geen etiket dat gekleefd kan worden op de hele levensloop van de filosoof; vraag het maar aan de Joodse Gemeenschap die de jonge Baruch buitenkieperde, ook al omdat zijn gedrag te wensen over liet.. Heine zet die voortreffelijkheid nog wat extra kleur bij, schrik niet: ‘Men heeft vastgesteld, dat de levenswandel van Spinoza vrij was van elke smet, zuiver en vlekkeloos als het leven van zijn goddelijke neef Jezus Christus. Net als deze leed hij voor zijn leer, net als deze droeg hij een doornenkroon. Overal, waar een grote geest zijn gedachten uitspreekt, is Golgotha.’ De heilige, doorngekroonde Spinoza! Dat ontbrak er nog aan! Wil iemand ook deze Heine op muziek zetten a.u.b.? Querulante stiekemerd Even verder lees je: ’Slechts onbegrip en kwaadaardigheid konden deze leer atheïstisch noemen. Niemand heeft ooit in meer verheven bewoordingen over God gesproken dan Spinoza. In plaats van te beweren dat hij God loochent zou men kunnen zeggen dat hij de mens loochent. Alle eindige dingen zijn voor hem slechts verschijningsvormen van de oneindige substantie. Alle dingen zijn in God opgenomen, de menselijke geest is slechts een lichtstraal van het oneindige denken, het menselijk lichaam slechts een atoom van de oneindige uitgebreidheid; God is de oneindige oorzaak van beide, van geesten en lichamen, natura naturans.’ Een trap tegen het zere been van wie Spinoza tot de materialisten rekent. Heine verdiept zich verder in de leer van Locke en Leibnitz, die hij broers van Spinoza noemt. Een flink eind verderop komt dit: ‘Het pantheïsme is de heimelijk beleden religie van Duitsland en dat het zover zou komen werd door die Duitse schrijvers voorzien die al vijftig jaar geleden zo heftig tegen Spinoza te keer gingen. Van die bestrijders van Spinoza was Friedrich Heinrich Jacobi de felste, een man aan wie af en toe de eer te beurt valt dat hij een Duitse denker wordt genoemd. Hij was alleen maar een querulante stiekemerd, die, gehuld in het gewaad van de filosofie tot de kring van de filosofen wist door te dringen…’ Er zijn valse profeten én ook valse filosofen, zo leren we. Carnavalist Jacobi heeft dit niet meer hoeven lezen, hij gaf de filosofische geest in 1819… ____ (1) Heinrich Heine, Zur Geschichte der Religion und Philosophie in Deutschland, in Sämtliche Werke in sieben Bänden, vierter Band, Stuttgart, s.d., blz. 102 -202 . (2) Ik ken geen recente vertaling van dit essay. In een uithoek van mijn bibliotheek vis ik een oude Nederlandse vertaling op: Heinrich Heine, Religie en Filosofie in Duitsland, Amsterdam, 1964. De passage (met divagaties) over Spinoza : van blz. 49 tot 64. P.S. Stan Verdult meldt me een recentere uitgave van het essay Religie en Filosofie in Duitsland in Heinrich Heine, Over Duitsland, Amsterdam, 2009. In de YouTube-film hieronder hoor je Richard Tauber Die Lorelei zingen. Opname van 1939. Tekst Heinrich Heine (1824), muziek Friedrich Silcher (1837). Comments are closed.
|
AuteurWilly Schuermans (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft. Willem Meijer (1903) SKL (Spinoza kring Lier)
Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677) Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.
Categorieën
Alles
Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
[email protected] Mijn andere sites! |