Spinozakring Lier
  • Home
    • Spinozakenners van vroeger
    • Spinozakenners van nu
    • English contributions
  • Leven
    • Europa in de 17de eeuw
    • Amsterdam >
      • Jodenvervolging in Spanje en Portugal
      • De Latijnse school >
        • Frans van den Enden - Biografie
      • Spinoza's talenknobbel
      • Kruispunt van Oost en West
    • Baruch de outcast >
      • Tekst van de ban
      • Vonnis van 1674
      • Placaet van 1678
    • Rijnsburg
    • 's Gravenhage
    • Spinoza's vrienden
    • De dood van Spinoza
    • Vroege biografen >
      • Jarig Jelles >
        • Voorreden Jarig Jelles
      • Jean-Maximilien Lucas >
        • Lucas' biografie van Spinoza
      • Johannes Colerus >
        • Colerus' biografie van Spinoza
      • Pierre Bayle >
        • Bayles biografie van Spinoza 1820
        • Bayles biografie vertaling 1697
  • Geschriften
    • TIE
    • KV >
      • KV I.1
      • KV I.2
    • PPCM
    • TTP >
      • TTP_350jaar
    • TP >
      • TP 01
      • TP 02
      • TP 03
      • TP 04
      • TP 05
      • TP 06
      • TP 07
      • TP 08
      • TP 09
      • TP 10
      • TP 11
    • E >
      • De korte Ethica >
        • Korte Ethica I
        • Korte Ethica II
        • Korte Ethica III
        • Korte Ethica IV
        • Korte Ethica V
      • Ethica in 259 stellingen >
        • E Stellingen deel 1
        • E Stellingen deel 2
        • E Stellingen deel 3
        • E Stellingen deel 4
        • E Stellingen deel 5
      • Lezend in de Ethica - Overzicht >
        • God of materie?
        • Spinoza’s filosofie dient het leven
        • Ethica I, aanhangsel
      • Ethica handgeleid >
        • E_hgl_1
        • E_hgl_2
        • E_hgl_3
        • E_hgl_4
        • E_hgl_5
        • E_hgl_leestips
    • EP
    • NS - Voorreeden >
      • NS_VR01
      • NS_VR02
      • NS_VR03
      • NS_VR04
      • NS_VR05
      • NS_VR06
      • NS_VR07
      • NS_VR08
      • NS_VR09
      • NS_VR10
      • NS_VR11
      • NS_VR12
      • NS_VR13
      • NS_VR14
      • NS_VR15
      • NS_VR16
      • NS_VR17
      • NS_VR18
      • NS_VR19
      • NS_VR20
      • NS_VR21
      • NS_VR22
      • NS_VR23
      • NS_VR24
      • NS_VR25
      • NS_VR26
      • NS_VR27
      • NS_VR28
      • NS_VR29
      • NS_VR30
      • NS_VR31
      • NS_VR32
      • NS_VR33
      • NS_VR34
      • NS_VR35
      • NS_VR36
      • NS_VR37
      • NS_VR38
      • NS_VR39
      • NS_VR40
      • NS_VR41
      • NS_VR42
      • NS_VR43
  • Filosofie
    • Aan de lezer
    • Filosofische vooronderstellingen
    • Ethica
    • Ordine geometrico demonstrata
    • Metafysica
  • Blog
    • Blogindex
  • Lezen
    • Bibliografie en links
    • De interlineaire Spinoza >
      • ILS_TIE
      • ILS-E
      • ILS-CGLH
  • Bibliofilie
  • Kalender/Contact

​Spinoza's blog

Im Deutschen Quartier: G.C. Lichtenberg

8/1/2014

 
FotoGeorg Christoph Lichtenberg (1742-1799)
De passies die de christelijke religie in de 16de en de 17de eeuw in West-Europa ontketenden, koelden in de loop van de 18de eeuw. In de tweede helft van die eeuw was het geestelijk klimaat ook in Duitsland voldoende sereen om Spinoza met meer openheid van geest te benaderen. Lichtenberg past in die uitgeklaarde maatschappelijke context.

​Kladboeken
Georg Christoph Lichtenberg (1742-1799) was een Duits natuurkundige, filosoof en dichter. Bij leven was hij een gewaardeerd hoogleraar fysica in Göttingen. Zijn verdiensten op het stuk van de fysica zijn echter bescheiden. In de Duitse Verlichting verdiende hij evenwel terecht zijn sporen. Nietzsche vernoemde hem in een adem met Goethe, als een van de weinige Duitse auteurs die het waard zijn steeds herlezen te worden. Een goede raad die alvast aan mij niet is voorbijgegaan.
Lichtenberg was erg scherpzinnig en kon zijn gedachten vlijmscherp en gevat formuleren. Dat deed hij zijn leven lang in zijn Sudelbücher (kladboeken), die geregeld nog worden gebloemleesd. Daarom is hij vandaag vooral bekend bij liefhebbers van aforismen en citateraars. Hij was een pragmatisch en dus rekkelijk piëtist, die met open geest filosofeerde over wereld en natuur. Hij bestudeerde ook Spinoza met diepgang, zoals blijkt uit de brief die ik verderop excerpeer en vertaal. De brief verwijst impliciet ook naar de Pantheismusstreit, die in 1785 in Duitsland de geesten erg beroerde.
Het vuur werd aan de lont gelegd in 1785 door Friedrich Heinrich Jacobi (1743-1819), die in een (anonieme) publicatie de these verdedigde dat het Spinozisme de meest consequente vorm van pantheïsme was, en atheïsme van het zuiverste water. Literaire titaan Lessing, overleden in 1781, werd opgevoerd als Spinozist. Mozes Mendelssohn (1729-1786), filosoof en literator (opa van de componist, jawel), vond dat de nagedachtenis van zijn vriend Lessing werd besmeurd en zijn eer in de publicatie werd aangetast. Hij reageerde fel op Jacobi, die al snel als auteur werd aangewezen. Het hek was van de dam. De Pantheismusstreit is een ongemeen stormachtig Verlichtingsdebat geweest, met Spinoza in het oog van de storm. Alle grote Duitse geesten mengden zich in de discussie. Ook Lichtenberg liet zich niet onbetuigd.

'Dat geloof ik ook'
In de brief van 1786, gericht aan een zekere J.D. Ramberg vertelt Lichtenberg over Johann Kaspar Lavater (1741-1801) die hem bezocht. Lavater was een Zwitsers theoloog en fervent verdediger van het christendom. Hij genoot bekendheid voor zijn geschriften over Physiognomie, een pseudowetenschap die karakter en psyche van mensen uit hun gelaat afleidde.

‘Lavater had net plaats genomen (Less was ook aanwezig) of we kwamen per toeval te spreken over Mendelssohn, Lessing, Jacobi en het Spinozisme. Omdat ik, (rechtuit gezegd) sedert ik Spinoza begrijp, hem voor een echt uitzonderlijke kop aanzie, besloot ik, tussen die twee theologen, het voor hem op te nemen. Ik zei dus, dat ik de mening was toegedaan, dat na enkele millennia diepgaander studie van de natuur, die uiteindelijk bij het Spinozisme zou uitkomen, wat deze grote man had vooruitgezien. (…) 
Met andere woorden, alles wat bestaat is één, en verder niets! En kai pan, Unum et omne. Dat alles vertelde ik hem. En weet u wat Lavater, die me ongelofelijk aandachtig had beluisterd zei: DAT GELOOF IK OOK. Hij maakte alleen enkele bemerkingen, die hij zelf niet erg gewichtig achtte en die allemaal vluchtig uit het christelijk systeem waren gehaald.’
De kapitalen van Lichtenberg wijzen op iets ongehoords: Lavater, niet bepaald een Spinoza-adept, valt Lichtenberg bij! We nemen aan dat de beschreven scène naar waarheid verteld is. Maar meende Lavater wel wat hij zei? Dat kan, want, zoals het in het leven nogal eens gebeurt: spreken in klein cenakel is niet hetzelfde als spreken voor de galerij. Of was Lavater in een zwak moment te toegevend voor Lichtenberg? Had hij een moeilijke dag en wenste hij in die badinerende context niet al te diep in te gaan op de ideeën van een gevaarlijk denker, die Spinoza ook toen nog voor velen was?
​


Reageren is niet langer mogelijk.

    Foto

    Auteur

    Willy Schuermans
    Spinoza, und kein Ende...?

    (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft.
    Willem Meijer (1903)

    ​SKL (Spinoza kring Lier)
    Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677)

    Blogindex
    Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.

    Categorieën

    Alles
    Bento's Koekjes
    English
    Essays
    Filosofen Vandaag
    In De Marge
    Recensies
    René Descartes
    Spinozana
    Spinoza's Filosofie
    Te Gast


    Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
    spinozakring.lier@hotmail.com

    Archieven

    Maart 2022
    Juli 2021
    Mei 2021
    April 2021
    Maart 2021
    Februari 2021
    December 2020
    November 2020
    Augustus 2020
    Juli 2020
    Mei 2020
    Januari 2020
    Oktober 2019
    Juni 2019
    December 2018
    November 2018
    September 2018
    Juli 2018
    Juni 2018
    April 2018
    Februari 2018
    Augustus 2017
    Juli 2017
    April 2017
    Februari 2017
    Januari 2017
    December 2016
    November 2016
    Augustus 2016
    Juli 2016
    Juni 2016
    Mei 2016
    April 2016
    Maart 2016
    November 2015
    Augustus 2015
    Juli 2015
    April 2015
    Maart 2015
    Februari 2015
    Januari 2015
    December 2014
    November 2014
    Oktober 2014
    Augustus 2014
    Juli 2014
    Juni 2014
    Mei 2014
    April 2014
    Februari 2014
    Januari 2014
    December 2013
    November 2013
    Oktober 2013
    Juli 2013
    Juni 2013
    Mei 2013
    Maart 2013
    Februari 2013


    Mijn andere sites!

    Mijn dichters:
    ​een poëtisch geheugenpaleis

Aangestuurd door Maak uw eigen unieke website met aanpasbare sjablonen.
  • Home
    • Spinozakenners van vroeger
    • Spinozakenners van nu
    • English contributions
  • Leven
    • Europa in de 17de eeuw
    • Amsterdam >
      • Jodenvervolging in Spanje en Portugal
      • De Latijnse school >
        • Frans van den Enden - Biografie
      • Spinoza's talenknobbel
      • Kruispunt van Oost en West
    • Baruch de outcast >
      • Tekst van de ban
      • Vonnis van 1674
      • Placaet van 1678
    • Rijnsburg
    • 's Gravenhage
    • Spinoza's vrienden
    • De dood van Spinoza
    • Vroege biografen >
      • Jarig Jelles >
        • Voorreden Jarig Jelles
      • Jean-Maximilien Lucas >
        • Lucas' biografie van Spinoza
      • Johannes Colerus >
        • Colerus' biografie van Spinoza
      • Pierre Bayle >
        • Bayles biografie van Spinoza 1820
        • Bayles biografie vertaling 1697
  • Geschriften
    • TIE
    • KV >
      • KV I.1
      • KV I.2
    • PPCM
    • TTP >
      • TTP_350jaar
    • TP >
      • TP 01
      • TP 02
      • TP 03
      • TP 04
      • TP 05
      • TP 06
      • TP 07
      • TP 08
      • TP 09
      • TP 10
      • TP 11
    • E >
      • De korte Ethica >
        • Korte Ethica I
        • Korte Ethica II
        • Korte Ethica III
        • Korte Ethica IV
        • Korte Ethica V
      • Ethica in 259 stellingen >
        • E Stellingen deel 1
        • E Stellingen deel 2
        • E Stellingen deel 3
        • E Stellingen deel 4
        • E Stellingen deel 5
      • Lezend in de Ethica - Overzicht >
        • God of materie?
        • Spinoza’s filosofie dient het leven
        • Ethica I, aanhangsel
      • Ethica handgeleid >
        • E_hgl_1
        • E_hgl_2
        • E_hgl_3
        • E_hgl_4
        • E_hgl_5
        • E_hgl_leestips
    • EP
    • NS - Voorreeden >
      • NS_VR01
      • NS_VR02
      • NS_VR03
      • NS_VR04
      • NS_VR05
      • NS_VR06
      • NS_VR07
      • NS_VR08
      • NS_VR09
      • NS_VR10
      • NS_VR11
      • NS_VR12
      • NS_VR13
      • NS_VR14
      • NS_VR15
      • NS_VR16
      • NS_VR17
      • NS_VR18
      • NS_VR19
      • NS_VR20
      • NS_VR21
      • NS_VR22
      • NS_VR23
      • NS_VR24
      • NS_VR25
      • NS_VR26
      • NS_VR27
      • NS_VR28
      • NS_VR29
      • NS_VR30
      • NS_VR31
      • NS_VR32
      • NS_VR33
      • NS_VR34
      • NS_VR35
      • NS_VR36
      • NS_VR37
      • NS_VR38
      • NS_VR39
      • NS_VR40
      • NS_VR41
      • NS_VR42
      • NS_VR43
  • Filosofie
    • Aan de lezer
    • Filosofische vooronderstellingen
    • Ethica
    • Ordine geometrico demonstrata
    • Metafysica
  • Blog
    • Blogindex
  • Lezen
    • Bibliografie en links
    • De interlineaire Spinoza >
      • ILS_TIE
      • ILS-E
      • ILS-CGLH
  • Bibliofilie
  • Kalender/Contact