Euclides' Elementen

Oliver Byrne, The first six books of the Elements of Euclid, Taschen 2014
(ISBN 9783836559386)

​​Even in gedachten naar de Falkland Islands, een partij rotsen in de Zuidelijke Atlantische Oceaan. Brits bezit om maritieme, strategische en naar verluidt nu ook om economische redenen. De Falkland Eilanden zijn al lang een steen des aanstoots (excusez le mot) tussen Argentinië en GB. De Falkland War (1982) van Margareth Thatcher ligt nog niet zolang achter ons en zopas gaven de Argentijnen een postzegel uit met een afbeelding van de Falklands (die zij Islas Malvinas noemen), om hun territoriale claims kracht bij te zetten. Niet bepaald een oorlogszuchtige daad, hoewel, … Die story wordt dus vast vervolgd.

Naar de Falklands dus, media 19de eeuw. Toen en nu een uithoek van de wereld en een gat van jewelste. Hoe daar ca. 1840 je tijd te doden? Je kop breken over wiskunde bijvoorbeeld. Dat deed ene Oliver Byrne, surveyor of her majesty’s settlements in the Falkland islands and author of numerous mathematical works. Zo danken we aan hem een hoogst merkwaardig boek: The First six books of The Elements of Euclid in which coloured diagrams and symbols are used instead of letters for the greather ease of the learners. Dat boek zag in 1847 het licht in Londen.

De Elementen
De Elementen, het meetkundeboek van de Euclides van Alexandrië (ca. 300 v.C.), is een van de meest succesvolle boeken ooit. In onze beschavingskring is er geen ontkomen aan: alle scholieren, gewapend met meetlat, graadboog en passer maken er al in de lagere school kennis mee. Delen van de eerste zes boeken van dat geometrisch meesterwerk zijn reeds eeuwen obligate leerstof op school.
Zopas gaf de Keulse uitgeverij Taschen (kunstliefhebbers kennen Taschen) Byrne’s boek opnieuw uit in een fotografische reproductie van de originele editie, voorzien van een interessant essay van de hand van Werner Oechlin (°1944), o.a. kunsthistoricus en filosoof, die in Zürich een academische leeropdracht had.

Een feest voor het oog
Byrne gaf een volstrekt unieke interpretatie aan dat aloude meesterwerk. De ondertitel van het boek geeft het al aan. Het was Byrne’s bedoeling meetkundescholieren een helpend handje aan te reiken. Dat deed hij door Euclides (wat bleekjes geworden na al die eeuwen) letterlijk én figuurlijk wat kleur bij te zetten. Symbolen gaf hij een kleurencode. Stellingen werden vervolgens op ‘kleur gezet’, zodat Euclides’ stellingen gevisualiseerd werden. Dat hield hij vol, zes boeken lang! Het resultaat is verbluffend en een feest voor het oog. Wie de kleurensymboliek onder de knie heeft, kan makkelijk en snel de Euclidiaanse meetkundestellingen in zich opnemen, eerst via de ogen dan via het verstand.
Dat wiskunde, inzonderheid wiskundige redeneringen, een esthetische dimensie hebben en dus esthetisch genot kunnen opwekken, is reeds lang bekend. Mathematicus Bertrand Russell wijdde er tal van bladzijden aan. Byrne heeft in 1847 door zijn aanpak op een onverwachte wijze een ander aspect van de esthetica van de wiskunde blootgelegd.
Het boek van Oliver Byrne is naast een wiskundeboek dus ook een kunstwerk. Bij de eerste aanblik reeds denkt de alerte lezer onmiddellijk aan Piet Mondriaan. Wie naar Mondriaan (1872-1944) kijkt met het boek van Byrne in gedachten kijkt nooit meer op dezelfde wijze naar deze geniale modernist.
Meanwhile, from the Falklands back to the ranch: Spinozalezers kunnen via dit boek op prettige wijze kennis maken met Euclides, wat kan bijdragen tot verhelderende en wellicht ook relativerende gedachten over Spinoza's more geometrico demonstrata van de Ethica.

---

---