Een beeldig Spinozaverhaal

Erik Bindervoet & Saskia Pfaeltzer, Spinoza's achtbaan, Amsterdam, 2014, 44 blz., (Wereldbibliotheek, € 24,90)
(ISBN 9789028425385 )

Erik Bindervoet (°1962) & Saskia Pfaeltzer (°1955), maakten een Spinozaboek. Beiden zijn in Vlaanderen even onbekend als onbemind. Misschien komt daar met dit boek verandering in: Spinoza’s achtbaan is een mooi uitgegeven prentenboek dat je meteen kopen wil om het weg te schenken aan kinderen of kleinkinderen.
Erik schreef, Saskia illustreerde. Bindervoet maakte er een literaire Spinozavertelling van, bestemd voor kinderen van ‘7 tot 77 jaar’. Vlot en boeiend geschreven en bijwijlen ook grappig. En geschreven met kennis van zaken: het weinige dat over Spinoza historisch vaststaat, is hem bekend, en als hij Spinozaverdichtsels opvoert, dan laat hij (meestal) wel blijken dat hij daarvan weet heeft.

Klootzak
Het verhaal, dat vier hoofdstukken telt, vertrekt bij het Spinozastandbeeld bij de Stopera op het Amsterdamse Waterlooplein. Bindervoet vraagt voorbijgangers wat ze zoal van Spinoza afweten. De afgedrukte antwoorden vormen de inhoud van Hoofdstuk I Van horen zeggen. Leuk om lezen en een mooie staalkaart van volkse Spinoza-eruditie. De antwoorden zijn altijd maatschappelijk-relevant, soms drollig en meestal hebben ze ook een grond van waarheid. Heel wat respondenten schieten met scherp:

• Mooi boek, die Ethica. Maar als hij het niet zelf geschreven had, was het misschien beter leesbaar geweest.
• Spinoza was een klootzak. En als ie de uitvinder van spinazie was, was het helemaal een klootzak.
• Nooit van gehoord. Ik ken wel een eetcafé dat zo heet.
• Volgens mij was het een homo maar ik kan me vergissen. Ooit een gelukkig getrouwde filosoof gezien?
• Alle secundaire spinozisten moeten standrechtelijk worden geëxecuteerd, vind ik. Er is niks over die man bekend en ze beweren van alles. Zonder voetnoten! Je weet nooit waar ze het vandaan halen.

Het laatste antwoord is dat van illustratrice Saskia Pfaeltzer. Voor mij wat onverwacht getuigt ze van haar Spinoza-afkeer. Goed zo, nu kunnen we verder lezen...

Dubbelkop
Hoofdstuk II heet Flarden van Onvolledige kennis en Inadequate ideeën - via de zintuigen. Hierin vraagt de auteur zich af of er nog iets tastbaars van Spinoza overblijft. Zeker wel: in het lijstje vermeldt hij o.a. straatnamen, standbeelden, de grafzerken van Spinoza’s ouders, een banvloek, enkele portretten, een bankje van duizend gulden, een postzegel, een huisje in Rijnsburg, een in Den Haag, en zo gaat het dan nog even door. 
Hoofdstuk III Het wezen van de zaak uit iets anders afgeleid – Spinoza’s leven zoals naverteld door Janus Dullemondt. Dat is een wiskundeleraar. Die zal nu de vraag beantwoorden ‘wat is er van hem over in het denken en de harten van de mensen?’ (blz.37). Janus stal zijn naam niet: hij is een dubbelkop. Aan de achterkant zit Erik: de verteltoon en -stijl van janus verschilt niet van die van Erik uit vorige hoofdstukken. Janus duikt als een deus ex machina in het verhaal op en blijft vrijwel een schim die alleen body krijgt in Saskia’s tekeningen. Zijn getekende karakterkop gelijkt trouwens ook wat op de rare kop van Komrij ( blz 38). In het vierde en laatste hoofdstuk, Janus Dullemondts eigen kleine Ethica, onderwijst Janus ons, op te savoureren wijze, over de inhoud van de Ethica, ‘zoals de leraar wiskunde het begrepen heeft’.

​Buitenbeens hebbeding
Tot slot enkele spijkers op laag water: Cherem is geen Portugees woord, wel een Hebreeuws (blz. 33). Bindervoet gebruikt hier en daar, couleur locale voorzeker, woorden en uitdrukkingen die hij oppikt uit de Amsterdamse straat. Nu mag hij op blz. 59 wel beweren dat ‘plat Amsterdams, het zeurderige, licht sentimentele neefje van het Vlaams is’, begrepen worden die woorden en uitdrukkingen ten onzent niet. En een citaat uit 1931 van Dr. Antoon Vloemans vermelden en Theun de Vries (ironisch?) omkransen als ‘de grote Spinozabiograaf ‘ (blz. 95) wijst op een verouderd literatuurlijstje.
Tot slot, de talrijke tekeningen van Saskia Pfaeltzer: mooi zijn ze, erg mooi. Ze illustreren, zoals het uiteraard hoort, het verhaal maar vullen het ook beeldig aan. Je bent er dus niet direct op uitgekeken. De meeste illustraties zijn kleurrijke pastels. Wanneer het verhaal wat duistere trekjes vertoont, gebruikt Saskia vaak zwierige zwart-wit tekeningen. Waar het past pasticheert ze de stijl van Chagall, die van Rembrandt of die van 17de-eeuwse Hollandse landschapsschilder Jan van Goyen.
Uitgeverij Wereldbibliotheek gaf alweer een uiterst verzorgde editie in het licht. Royaal formaat, garengebonden, fraai papier, mooi gelayout en kwaliteits-kleurendruk.
Bindervoet & Pfaeltzers Spinoza’s achtbaan is een juweel van een boek. Een buitenbeens Spinoza-boek, een hebbeding. 

---

---