Spinozakring Lier
  • Home
    • Spinozakenners van vroeger
    • Spinozakenners van nu
    • English contributions >
      • Spinoza house in Voorburg identified
  • Leven
    • Europa in de 17de eeuw
    • Amsterdam >
      • Jodenvervolging in Spanje en Portugal
      • De Latijnse school >
        • Frans van den Enden - Biografie
      • Spinoza's talenknobbel
      • Kruispunt van Oost en West
    • Baruch de outcast >
      • Tekst van de ban
      • Placaet van 1674
      • Placaet van 1678
    • Rijnsburg
    • 's Gravenhage
    • Spinoza's vrienden
    • De dood van Spinoza
    • Vroege biografen >
      • Jarig Jelles >
        • Voorreden Jarig Jelles
      • Jean-Maximilien Lucas >
        • Lucas' biografie van Spinoza
      • Johannes Colerus >
        • Colerus' biografie van Spinoza
      • Pierre Bayle >
        • Bayles biografie van Spinoza 1820
        • Bayles biografie vertaling 1697
  • Geschriften
    • TIE
    • KV >
      • KV I.1
      • KV I.2
    • PPCM
    • TTP >
      • TTP_350jaar
    • TP >
      • TP 01
      • TP 02
      • TP 03
      • TP 04
      • TP 05
      • TP 06
      • TP 07
      • TP 08
      • TP 09
      • TP 10
      • TP 11
      • Dubieuze passus in TP
    • E >
      • De korte Ethica >
        • Korte Ethica I
        • Korte Ethica II
        • Korte Ethica III
        • Korte Ethica IV
        • Korte Ethica V
      • Lezend in de Ethica - Overzicht >
        • God of materie?
        • Spinoza’s filosofie dient het leven
        • Ethica I, aanhangsel
      • Ethica handgeleid >
        • E_hgl_1
        • E_hgl_2
        • E_hgl_3
        • E_hgl_4
        • E_hgl_5
        • E_hgl_leestips
        • E_hgl_Passieleer
    • EP >
      • 1 korte verhandeling over God etc
      • 2 nieuwe brief-autograaf
      • 3 Vaticaans manuscript Ethica
    • NS - Voorreeden >
      • NS_VR01
      • NS_VR02
      • NS_VR03
      • NS_VR04
      • NS_VR05
      • NS_VR06
      • NS_VR07
      • NS_VR08
      • NS_VR09
      • NS_VR10
      • NS_VR11
      • NS_VR12
      • NS_VR13
      • NS_VR14
      • NS_VR15
      • NS_VR16
      • NS_VR17
      • NS_VR18
      • NS_VR19
      • NS_VR20
      • NS_VR21
      • NS_VR22
      • NS_VR23
      • NS_VR24
      • NS_VR25
      • NS_VR26
      • NS_VR27
      • NS_VR28
      • NS_VR29
      • NS_VR30
      • NS_VR31
      • NS_VR32
      • NS_VR33
      • NS_VR34
      • NS_VR35
      • NS_VR36
      • NS_VR37
      • NS_VR38
      • NS_VR39
      • NS_VR40
      • NS_VR41
      • NS_VR42
      • NS_VR43
  • Filosofie
    • Aan de lezer
    • Filosofische vooronderstellingen
    • Ethica
    • Ordine geometrico demonstrata
    • Metafysica
  • Blog
    • Blogindex
  • Lezen
    • Omtrent Spinoza >
      • Tolstoi en Spinoza
      • Spinoza en schriftvervalsing
      • Ieder zijn Spinoza
      • Mijn avontuur met het Operaportret
      • Over de twee Spinoza's
      • Brevieren... in Spinoza
      • Boeken die het leven veranderen?
      • Spinoza-light
      • De bronzen denker aan de Paviljoensgracht in den Haag
      • Spinoza en de Schone Letteren
      • Benjamin DeCasseres
      • Theun de Vries over Spinoza
      • De ethiek van Robert Misrahi in het spoor van Spinoza
      • Spinoza's Lieux de mémoire
      • De tekstdoolhof van Pierre Bayle
      • Vermeer en Spinoza
    • Bibliografie en links
    • De interlineaire Spinoza >
      • ILS_TIE
      • ILS-E
      • ILS-CGLH
  • Bibliofilie
  • Kalender/Contact

​Spinoza's blog

De poëtische dimensie van Spinoza

14/7/2018

 
FotoKarl Wilhelm Friedrich von Schlegel
Spinoza en poëzie? Jazeker (1). Spinoza heeft al snel de aandacht getrokken van dichters en literatoren. Dat gebeurde al vanaf de 18de eeuw. Sedertdien is de aandacht uit die hoek niet afgenomen, wel integendeel.

Het zijn vooral Duitsers die in de 18de eeuw en later Spinoza in hun vizier kregen. Friedrich von Schlegel, filosoof, dichter en taalkundige leefde van 1772 tot 1825. Hij was de grondlegger van de vergelijkende taalwetenschap en gaf de opkomende Duitse romantiek wind in de zeilen. Hij schreef tal van teksten die samen, naar hij beweerde, een soort encyclopedie zouden vormen. Een van die teksten draagt de titel Gespräch über die Poësie (2). Het is een nogal lijvig essay en het heeft een dialectische structuur. Hij was een groot bewonderaar van Plato, vandaar.

Een nieuwe mythologie
Waarover gaat het in die tekst? Een groepje vrienden van beider kunne praat over dichtkunst. Via verschillende benaderingswegen proberen ze wat dieper door te stoten tot de kern van wat poëzie nou eigenlijk is. Geen simpele kwestie. Toen niet en ook nu niet.
Na een uitvoerige monoloog over de historiek van de dichtkunst, waarvan de wortels in het Oude Griekenland gesitueerd worden, volgt een groepsdiscussie. Een andere deelnemer steekt een tweede, alweer lange monoloog af over mythologie. Die houdt verband met de eerste monoloog, waarin gesteld werd dat de Oudgriekse poëzie een eenheid vertoonde omdat die haar wortels en levenssappen haalde uit haar wonderbaarlijke Griekse mythologie. De latere dichtkunst is, en dat wordt betreurd, een geatomiseerde dichtkunst geworden. De oorzaak zit hem in het feit dat die niet meer verankerd is in een gemeenschappelijke gedachtenwereld. In de monoloog over de mythologie wordt betoogd dat het voor de dichtkunst belangrijk is een nieuwe mythologie tot stand te brengen. In dit verband wordt gesteld dat Spinoza daarbij van nut kan zijn, ja zelfs onontbeerlijk is.

‘In der tat, ich begreife kaum, wie man ein Dichter sein kann, ohne der Spinoza zu verehren, zu lieben und ganz der seinige zu werden. In Erfindung des einzelnen ist eure eigne Phantasie reich genug. (…) Im Spinoza aber findet ihr den Anfang und das Ende aller Phantasie, den allgemeinen Grund und Boden, auf dem euer einzelnes ruht.’ En verder: ‘Und was ist jede schöne Mythologie anders als ein hieroglyphischer Ausdruck der umgebenden Natur in dieser Verklärung von Phantasie und Liebe.’ (3)
Kerngedachte is de mogelijkheid die Spinoza’s wereld- en natuurbeschouwing biedt om root én overhead te zijn voor de dichterlijke fantasie en de producten die ze opleveren. Spinoza als brug tussen dichters en de antieke mythologie… Vandaar de vraag met oproep van de spreker (Ludoviko, in feite Schlegel): ​
‘Warum wollt ihr euch nicht erheben, diese herrlichen Gestalten des grossen Altertums neu zu beleven? - Versucht es nur einmal, die alte Mythologie voll vom Spinoza und von jenen Ansichten, welche die jetzige Physik im jedem Nachdenkenden erregen muss, zu betrachten, wie euch alles in neuem Glanz und Leben erscheinen wird.’ 
Het klinkt allemaal nogal zweverig. Om deze Schlegeliaanse visie goed te kaderen: twee dingen niet uit het oog verliezen. Spinoza’s Natuur en de Almacht die ervan uitgaat, doen de Duitse romantische harten in die tijd een tikkeltje sneller tikken. Duitsers blijven Schwärmer… Bovendien passen enkele karaktertrekken van Spinoza’s filosofie wonderwel in het idealisme, de filosofische mode van die tijd (4).

Onzichtbare wand
Nog een slotbeschouwing. Als er over poëzie gesproken wordt, dan denken we eerst en voor alles aan woordkunst. Dit is evenwel een te beperkte opvatting. Woorden zijn slechts één van de vele tools die kunstenaars gebruiken om door te dringen tot die bijzondere poëtische dimensie van de wereld. Die moet beschouwd worden als een parallelle wereld aan de tastbare zichtbare wereld waarin we toeven. Alle kunsten kunnen de onzichtbare wand die beide werelden van elkaar scheiden, doorboren. Dat is hun voornaamste opdracht. Als dat gebeurt, dan kan er blijdschap ontstaan, een bijzondere ervaring, die een vorm van 'Spinoziaanse gelukzaligheid' zou kunnen worden genoemd.
Spinoza’s lenzen kunnen aandachtige kijkers zonder enige twijfel helpen om, in en met de woorden van onze beste dichters, door te dringen in die wereld-achter-de-schermen die verborgen ligt achter de dagelijkse werkelijkheid.
Filosofen bedienen zich meestal van woorden. Zeldzaam en niet genoeg geprezen zij die in staat zijn hun pen op poëtische wijze te voeren om hun gedachten vleugels te geven. Plato was zeer zeker een van hen en ook de goeie ouwe hemelbestormer die Lucretius heet. Kierkegaard en Nietzsche mogen die pluim eveneens op hun hoed steken. Spinoza overtreft hen in die zin, dat hij de vader is van een samenhangende filosofische leer die onmiskenbaar een poëtische dimensie heeft.
 ____
(1) Met dank aan SKL-cursist Guido, die mijn aandacht vestigde op de poëtische dimensie van Spinoza’s natuurbeschouwing.
(2) Friedrich Schlegel, Werke in einem Band, Wien, München, 1971, blz. 473-529.
(3) Op. cit., blz. 500. In het gesprek dat hierop volgt, wordt overigens ook Spinoza’s mantel (met gat) uitgeveegd:‘Die Idealisten versicherten mich allerorten, Spinoza sei wohl gut, nur sei er durch und durch unverständlich.' Marcus reageert afwijzend op Spinoza: 'Spinoza, der mir wegen seiner barbarischen Form nur einmal nicht geniessbar ist.' Marcus is blijkbaar een 'taal-estheet'. Zijn naam verwijst niet toevallig (meen ik) naar Cicero, Prins van het Latijnse Proza.
(4) Deze filosofische stroming heeft wortels in de Griekse Oudheid (o.a. Plato) en krijgt in de 18de eeuw een toppunt met Kants Kritik der Reinen Vernunft (1781). Algemeen kan gesteld worden dat idealistische filosofische stromingen een grote nadruk leggen op de geest, ten detrimente van de realiteit, die door de realisten als enig zaligmakend wordt geponeerd.


Comments are closed.

    Foto

    Auteur

    Willy Schuermans
    Spinoza, und kein Ende...?

    (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft.
    Willem Meijer (1903)

    ​SKL (Spinoza kring Lier)
    Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677)

    Blogindex
    Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.

    Categorieën

    Alles
    Bento's Koekjes
    English
    Essays
    Filosofen Vandaag
    In De Marge
    Recensies
    René Descartes
    Spinozana
    Spinoza's Filosofie
    Te Gast


    Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
    spinozakring.lier@hotmail.com

    Archieven

    Maart 2023
    Februari 2023
    December 2022
    Maart 2022
    Juli 2021
    Mei 2021
    April 2021
    Maart 2021
    Februari 2021
    December 2020
    November 2020
    Augustus 2020
    Juli 2020
    Mei 2020
    Januari 2020
    Oktober 2019
    Juni 2019
    December 2018
    November 2018
    September 2018
    Juli 2018
    Juni 2018
    April 2018
    Februari 2018
    Augustus 2017
    Juli 2017
    April 2017
    Februari 2017
    Januari 2017
    December 2016
    November 2016
    Augustus 2016
    Juli 2016
    Juni 2016
    Mei 2016
    April 2016
    Maart 2016
    November 2015
    Augustus 2015
    Juli 2015
    April 2015
    Maart 2015
    Februari 2015
    Januari 2015
    December 2014
    November 2014
    Oktober 2014
    Augustus 2014
    Juli 2014
    Juni 2014
    Mei 2014
    April 2014
    Februari 2014
    Januari 2014
    December 2013
    November 2013
    Oktober 2013
    Juli 2013
    Juni 2013
    Mei 2013
    Maart 2013
    Februari 2013


    Mijn andere sites!

    Mijn dichters:
    ​een poëtisch geheugenpaleis

Powered by Create your own unique website with customizable templates.
  • Home
    • Spinozakenners van vroeger
    • Spinozakenners van nu
    • English contributions >
      • Spinoza house in Voorburg identified
  • Leven
    • Europa in de 17de eeuw
    • Amsterdam >
      • Jodenvervolging in Spanje en Portugal
      • De Latijnse school >
        • Frans van den Enden - Biografie
      • Spinoza's talenknobbel
      • Kruispunt van Oost en West
    • Baruch de outcast >
      • Tekst van de ban
      • Placaet van 1674
      • Placaet van 1678
    • Rijnsburg
    • 's Gravenhage
    • Spinoza's vrienden
    • De dood van Spinoza
    • Vroege biografen >
      • Jarig Jelles >
        • Voorreden Jarig Jelles
      • Jean-Maximilien Lucas >
        • Lucas' biografie van Spinoza
      • Johannes Colerus >
        • Colerus' biografie van Spinoza
      • Pierre Bayle >
        • Bayles biografie van Spinoza 1820
        • Bayles biografie vertaling 1697
  • Geschriften
    • TIE
    • KV >
      • KV I.1
      • KV I.2
    • PPCM
    • TTP >
      • TTP_350jaar
    • TP >
      • TP 01
      • TP 02
      • TP 03
      • TP 04
      • TP 05
      • TP 06
      • TP 07
      • TP 08
      • TP 09
      • TP 10
      • TP 11
      • Dubieuze passus in TP
    • E >
      • De korte Ethica >
        • Korte Ethica I
        • Korte Ethica II
        • Korte Ethica III
        • Korte Ethica IV
        • Korte Ethica V
      • Lezend in de Ethica - Overzicht >
        • God of materie?
        • Spinoza’s filosofie dient het leven
        • Ethica I, aanhangsel
      • Ethica handgeleid >
        • E_hgl_1
        • E_hgl_2
        • E_hgl_3
        • E_hgl_4
        • E_hgl_5
        • E_hgl_leestips
        • E_hgl_Passieleer
    • EP >
      • 1 korte verhandeling over God etc
      • 2 nieuwe brief-autograaf
      • 3 Vaticaans manuscript Ethica
    • NS - Voorreeden >
      • NS_VR01
      • NS_VR02
      • NS_VR03
      • NS_VR04
      • NS_VR05
      • NS_VR06
      • NS_VR07
      • NS_VR08
      • NS_VR09
      • NS_VR10
      • NS_VR11
      • NS_VR12
      • NS_VR13
      • NS_VR14
      • NS_VR15
      • NS_VR16
      • NS_VR17
      • NS_VR18
      • NS_VR19
      • NS_VR20
      • NS_VR21
      • NS_VR22
      • NS_VR23
      • NS_VR24
      • NS_VR25
      • NS_VR26
      • NS_VR27
      • NS_VR28
      • NS_VR29
      • NS_VR30
      • NS_VR31
      • NS_VR32
      • NS_VR33
      • NS_VR34
      • NS_VR35
      • NS_VR36
      • NS_VR37
      • NS_VR38
      • NS_VR39
      • NS_VR40
      • NS_VR41
      • NS_VR42
      • NS_VR43
  • Filosofie
    • Aan de lezer
    • Filosofische vooronderstellingen
    • Ethica
    • Ordine geometrico demonstrata
    • Metafysica
  • Blog
    • Blogindex
  • Lezen
    • Omtrent Spinoza >
      • Tolstoi en Spinoza
      • Spinoza en schriftvervalsing
      • Ieder zijn Spinoza
      • Mijn avontuur met het Operaportret
      • Over de twee Spinoza's
      • Brevieren... in Spinoza
      • Boeken die het leven veranderen?
      • Spinoza-light
      • De bronzen denker aan de Paviljoensgracht in den Haag
      • Spinoza en de Schone Letteren
      • Benjamin DeCasseres
      • Theun de Vries over Spinoza
      • De ethiek van Robert Misrahi in het spoor van Spinoza
      • Spinoza's Lieux de mémoire
      • De tekstdoolhof van Pierre Bayle
      • Vermeer en Spinoza
    • Bibliografie en links
    • De interlineaire Spinoza >
      • ILS_TIE
      • ILS-E
      • ILS-CGLH
  • Bibliofilie
  • Kalender/Contact