Leopold Flam (1912-1994) is een Vlaams-joodse filosoof. Hij overleefde in de Tweede Wereldoorlog het concentratiekamp. Naar de mening van velen die hem hebben gekend gebeurde dat niet zonder psychische schade. Hij publiceerde over die periode een memoire (1). Flam doceerde vanaf 1961 filosofie aan ULB/VUB en fungeerde tot het einde van de jaren zestig ook als inspecteur secundair onderwijs. Zijn onberekenbaarheid en norsheid genereerde in dat midden zoveel ongenoegen dat hij onder zachte dwang die functie diende op te geven. Ten tijde van de studentenrevolte van 1968 nam hij in dat conflict een dubbelhartige positie in. Vandaag is de man vrijwel vergeten. Zijn nagedachtenis wordt nog in ere gehouden door enkele oudgedienden van de VUB (2). Parafilosofen Cornelis Verhoeven (+2001), bekroond met de prestigieuze P.C. Hooft Prijs voor zijn volledig oeuvre (1978), publiceerde in 1973 een essay dat als titel droeg Parafilosofen (3). Ook Leopold Flam wordt daarin als parafilosoof opgevoerd. Dat zal de vakfilosoof in hem zeker geen vreugde hebben bereid. Wat zijn parafilosofen? ‘Ondanks de schijn van het tegendeel gaat het in deze niet om gekken’, schrijft Verhoeven. (…) ‘de parafilosofen hebben dit gemeenschappelijk dat zij grotendeels buiten de traditie staan (…).' Verder: ‘Een denker (is) een parafilosoof als hij er niet in slaagt zijn gedachten te formuleren op een wijze die verstaanbaar is voor medemensen en medefilosofen.’ Woordenkraam In Flams geschrift De eenzaamheid wordt in hoofdstuk 7 De metafysische eenzaamheid en de dood van God behandeld. Daarin komt de Ethica van Spinoza ter sprake (4). Dat gaat als volgt: 'De metafysische eenzaamheid dient als immanente doelmatigheid verstaan te worden.(…) De authentieke doelmatigheid van het werk kan in sommige filosofische teksten gevolgd worden, die tevens voorbeelden zijn voor en van de metafysische eenzaamheid: de Ethica van Spinoza, de Kritik der reinen Vernunft van Kant, de Phänomenologie des Geistes van Hegel, de Logische Untersuchungen en de Ideeen van Edmund Husserl, het Tractaat van L. Wittgenstein, Sein und Zeit van M. Heidegger en L’ Etre et le Néant van J.P. Sartre. 'Spinoza, Kant en Husserl citeren haast nooit en wanneer Hegel, Heidegger of Sartre citeren, dan gebeurt het binnen de immanente beslotenheid van het werk zelf, dat van elders geen referenties vergt. Elk van de aangehaalde werken mag men niet van buiten uit benaderen door ze tot de invloeden, die ze ondergingen, te herleiden, tenzij zij zelf er zich op betrekken. Hun eenzaamheid is metafysisch door hun zelffundering. De zelffundering betekent dat ze in hun uiteenzetting zelf hun voldoende reden ontwikkelen in de letterlijke zin van het ont-wikkelen van een rol, zonder tussenkomst van uiterlijke of vreemde factoren. De zelffundering sluit het uiterlijk en vreemd gezag van welke aard uit. De tekst antwoordt niet op een gegeven bevel of een uiterlijke opvordering of vraag. Hij geeft zelf de grond van zijn waarom, waaruit en waartoe. Zijn soevereiniteit domineert echter niet en eist evenmin onderdanige gehoorzaamheid en onderwerping (of subjectivering) aan, noch opwerping (objectivering) van de lezer. De tekst is zozeer besloten dat hij als zodanig zich op geen lezer betrekt, noch erom smeekt, want hij heeft aan zichzelf genoeg. Nochtans is een tekst zonder lezers reine onzin. Zonder de mededeling wordt een tekst geledigd van de tekst, wordt hij een formeel spinneweefsel, een labyrint, want een tekst, ledig van zijn tekst, heeft zichzelf uitgevaagd. Zo de eenzaamheid van een tekst geen lezer impliceert, is hij echter een wenk en een uitnodiging tot een lezer die het verdient hem te lezen? Is dit geen reine illusie? Welke lezer van de Ethica zou kunnen zeggen dat hij het verdient de tekst te lezen? Welke criteria zullen hem zeggen dat hij de lezer is die het verdient hem te lezen? Wanneer hij gewaar wordt dat hij door de tekst geïmpliceerd wordt en hij kan dit alleen maar gewaar worden wanneer hij de onvoltooidheid en het fragmentair karakter van de tekst bemerkt, niettegenstaande zijn beslotenheid. De lezers van Spinoza zoals Leibniz, Lessing, Hegel, G. Friedmann, Gilles Deleuze, Louis Althusser worden elk op hun wijze door en in de tekst van de Ethica geïmpliceerd, hetgeen geenszins hun onderdanigheid en gehoorzaamheid inhoudt. Integendeel, was dit het geval dan zouden zij het niet verdienen de spinozistische tekst te lezen. Moest de Ethica echter in vergetelheid geraakt zijn dan was de tekst niet metafysisch eenzaam maar afgezonderd en eigenlijk niet bestaande. Alleen door de lectuur van ‘verdienstelijke lezers’ treedt hij uit het niets van de vergetelheid in de metafysische eenzaamheid van zijn enigheid en oorspronkelijkheid‘. (…) Tot zover het woordenkraam van een Vlaamse parafilosoof. ____ (1) Leopold Flam, Naar de Dageraad. Kroniek en getuigenis van de oorlogsjaren 1943-1945, VUBpress, Brussel, 1996. (2) Filosofiehuis Het Zoekend Hert ° The searching Deer organiseerde in 2012-2013 de lezingencyclus Eros en de kwetsbare mens, n.a.v. de 100ste geboortedag van L. Flam en L.P. Boon. De link eros–Boon is evident; Flam publiceerde in 1973 een Filosofie van de Eros. H. Dethier (VUB), oud student van de jarige filosoof, opende de cyclus met L. Flam en de roeping van de Eros. Gastheer en coördinator van het filosofiehuis Het Zoekend Hert, Eddy Strauven, is eveneens een oud-student. (3) Cornelis Verhoeven, Parafilosofen, wijsbegeerte buiten de school, Amsterdam, 1973, blz. 54 e.v. (4) Leopold Flam, De eenzaamheid, Leuven, 1979, blz. 133-134. Het boek verscheen na de publicatie van Verhoeven. Het is geschreven in een schabouwelijk Nederlands, met de coherentie van scherp zand. Opmerkingen zijn gesloten.
|
AuteurWilly Schuermans (...) uitgaande van den gezonden stelregel, dat men zich niet boven SPINOZA verheven moet achten voor en aleer men hem begrepen heeft. Willem Meijer (1903) SKL (Spinoza kring Lier)
Platform voor de studie en de verspreiding van het gedachtegoed van Benedictus Spinoza (1632-1677) Doorzoek de hele blog alfabetisch op titels en persoonsnamen.
Categorieën
Alles
Foutje ontdekt in een blogbericht? Meld het op
[email protected] Mijn andere sites! |