Bruno brandt...

Vandaag 17 februari 2014 is het precies 414 jaar geleden dat Filippo Bruno, il Nolano (van Nola, nabij Napels), beter bekend als Giordano Bruno, op het Campo de’ Fiori in Rome verbrand werd. Het Campo de’ Fiori, een rechthoekig plein, nu omsloten door gebouwen, was de plek waar in Rome de publieke terechtstellingen werden uitgevoerd. Bruno was de laatste die er als ‘ketter’ stierf op de brandstapel.

Kruisbeeld voor de neus
Op de plek waar de brandstapel knetterde werd in 1889 te zijner ere een imposant standbeeld opgericht ondanks fel protest van Paus Leo XIII. Vanop zijn sokkel stuurt Bruno, gehuld in donkere pij, verwijtende blikken richting Vaticaan…
Deze aanslag op de meningsvrijheid werd beraamd en voltrokken door de Roomse Kerk. De hoofdschuldige in dit triest verhaal is kardinaal Bellarmin, heilig verklaard in 1930 (1). Bruno, dichter, filosoof, mysticus en een tijd Dominicaan, werd door de kerkelijke overheid beschuldigd van ketterij, bijna acht jaar gevangen gehouden en gekweld eer hij de brand in ging.
De Heilige Bellarmin puurde acht stellingen uit Bruno’s werk. Die diende hij te herroepen om zijn leven te redden. Dat deed hij niet: ‘Ik vrees niets en ik herroep niets, er is niets te herroepen, en ik zou niet weten wat ik zou moeten herroepen.’ Daarmee was zijn lot bezegeld. De straf werd, zoals gebruikelijk, voltrokken door de wereldlijke autoriteit van Rome. Bruno was bij leven een stug en moeilijk man, maar het ontbrak hem duidelijk niet aan moed. Dat bewees hij nog een laatste keer toen hij op de brandstapel het hoofd afwendde toen hem, als ultieme troost, een kruisbeeld voor de neus werd geduwd.

Bruno en Spinoza
Elk jaar wordt de terechtstelling en het overlijden van Bruno herdacht door verdedigers van het Vrije Denken. Namens de stadsmagistraat van Rome wordt een krans aan de voet van het monument en gelegd en vele bewonderaars participeren in die bloemenhulde. Bij deze voeg ik daar graag mijn e-bloementuil aan toe (2).
Bruno was voor Spinoza, samen met enkele andere slachtoffers van religieuze intolerantie, een schrikwekkend voorbeeld van de gevaren die wegen op het vrije denken. Giordano Bruno kan ook worden beschouwd als een voorloper van Spinoza. De eerste vier van Bruno’s acht  af te zweren beweringen die kardinaal Bellarmin hem onder de neus wreef, klinken ook door in het werk van Spinoza: twee eeuwige principes, ziel en wereld; het bestaan van een oneindig universum; er is geen realiteit die niet samen gaat met geest en intelligentie; materie blijft, maar wordt omgevormd.
Spinoza’s staatsleer benadrukt het fundamenteel belang van vrijheid van denken en religieuze tolerantie, die hij een basisvoorwaarde achtte voor het bereiken van duurzaam geluk in de ondermaanse wereld. De strijd voor deze waarden is verre van gestreden, zoals eenieder die de wereldactualiteit volgt zelf vaststellen kan.
______
(1) Roberto, Francesco, Romolo Bellarmino (Robert Bellarmin) werd door Paus Pius XII heilig verklaard in 1931. Wie voor Robert een kaars wil branden doet dit op 17 september.
(2) Johannes Paulus II verklaarde in 1999, publiekelijk maar eerder slapjes, dat de Kerk de terechtstelling betreurde. Eerherstel kwam er (nog) niet.
​

---

---